Komenda Obrońców Polski – lista Zaborowskiego. Artykuł z serwisu dawny.pl - historia terenów powiatu wołomińskiego w dokumentach i wspomnieniach

Jedną z pierwszych i najliczniejszych organizacji konspiracyjnych powstałych tuż po klęsce 1939 roku była Komenda Obrońców Polski. W latach 1942/1943 ugrupowanie weszło w skład Armii Krajowej. Założycielem KOP na naszym terenie byli nauczyciele, Jerzy Zwinogrodzki z Tłuszcza i Janina Dudówna z Postolisk. Od sierpnia 1940 roku komendantem KOP rejonu tłuszczańskiego był Władysław Zaborowski.

Zaborowski pochodził ze znanej samorządowej rodziny. Był pracownikiem Urzędu Gminy. Po połączeniu z Armią Krajową przez kilka miesięcy pełnił rolę szefa placówki Tłuszcz. W latach 80-tych ubiegłego stulecia zapisał wspomnienia „K.O.P. Tłuszcz 1939-1942”. Z relacji jaką pozostawił wynika, że późną jesienią 1939 roku KOP liczyła w Tłuszczu i okolicach około 50 członków. W maju kolejnego roku aresztowany i zamordowany został Stanisław Dziedzic z Klembowa. Ten sierżant podchorąży był pełniącym obowiązki szefa rejonu Tłuszcz. Aresztowano go z narzeczoną Martą Birkówną na stacji w Mostówce, podczas przewożenia prasy i broni do Wyszkowa. W lipcu Niemcy dokonali dwudziestu kolejnych aresztowań.

Do organizacji przedostał się kret. Pozostali przy życiu konspiratorzy działali już o wiele ostrożniej. W sierpniu 1940 roku sztab rejonu Tłuszcz wyglądał następująco

Władysław Zaborowski „Mirski”, „Wolniak” – komendant rejonu
Julian Kruk „Śnieżynski” – zastępca komendanta
Karol Szczypiorski „Podlasiak” – skarbnik
Janina Dudówna „Dudzińska” – referat propagandy
Henryka Kurówna „Klara” – referat do spraw młodzieży
Tadeusz Kohlman „Rekin” – dowódca grupy bojowej

KOP na terenie gminy Tłuszcz liczyła z końcem 1940 roku 97 osób. Ogniska organizacji istniały w następujących sołectwach:

Chrzęsne – komendant Franciszek Przybysz „Małeszko,
Kury-Ołdaki – komendant Feliks Kiełczewski „Działczyński”,
Postoliska – komendant Tadeusz Kur „Żółkiewski”,
Tłuszcz Nowy – komendant Stanisław Kuchna „Rola-Ziemski”,
Tłuszcz osada – komendant Aleksander Skiba „Szczapa”.

Wiosną 1942 roku zapadła decyzja o włączeniu Komendy Obrońców Polski do Armii Krajowej. Rejon tłuszczański przemianowano na Ośrodek (później Placówkę), tworzący z kolei kompanię o kryptonimie Tarcza. Według Zaborowskiego działało tu 181 żołnierzy. Ogniska organizacji funkcjonowały już w 12 sołectwach w gminie. Zaborowski wymienia skład osobowy kompanii:

dowódca – wachm. Feliks Kubicki „Andrzej”
z-ca – plut. Władysław Zaborowski „Wolniak”
kwatermistrz – st. szer. Teodor Skuras „Tulipan”
szef – podchor. Czesław Rozmierski „Hryniewicz”

Kompania miała „nieetatowego” kapelana – ks. Jerzego Jana Kowalskiego „Bata” wikariusza z Postolisk.

I pluton

d-ca – st. sierż. Władysław Burakowski „Tęcza”
z-ca – kpr. Aleksander Skiba „Szczapa”
drużyna I – zast. d-cy kpr. Eugeniusz Birek „Pius” (20 żołnierzy)
drużyna II – d-ca kpr. Józef Groszek „Prosty”,
z-ca kpr. Jan Mroczek „Fir” (11 żołnierzy)
drużyna III – d-ca Tadeusz Kohlman „Drewniany”,
z-ca Stefan Gromek „Pechowiec” (6 żołnierzy)
dr. Radiołączności – d-ca Władysław Zaborowski,
z-ca Kazimierz Kos „Cichy” (11 żołnierzy)
dr. Łączności – d-ca kpr. Władysław Wolski „Łokietek”,
d-ca kpr. Stefan Marszał „Szek” (20 żołnierzy)
dr. WSOP – sierż. Felczer Henryk Szczypiorski „Ratuj”,
z-ca nn „Czajka” (7 żołnierzy)
dr. WSK – sanitariuszka Janina Bilska „Karolciak”,
łączniczka Maria Tarczyńska „Wit”.

II pluton

d-ca kpr. pchor.. Stanisław Kielak „Orion”
z-ca bomb. Franciszek Przybysz „Małyszko”
I drużyna – d-ca „Lech” (21 żołnierzy)
II drużyna – d-ca „Żegota” (15 żołnierzy)
III drużyna – d-ca st. strz. – Tadeusz Kur „Żółkiewski”,
z-ca – st. strz. Zygmunt Gajcy „Suzin” (22 żołnierzy)
Drużyna kawalerii – plut. Józef Piotrowski „Wieniawa”
z-ca Kielak „Heliodor” (7 ułanów)
Drużyna art. – bomb. „Babinicz” (4 żołnierzy)
Drużyna WSOP – d-ca kpr. „Kalina” (3 żołnierzy)
Drużyna WSK – d-ca Amelia Kleniewska “Zagłobina” (5 żołnierzy)
Szef łączności – pchor. Czesław Rozmierski „Hryniewicz”.

III pluton

D-ca – kpr. Piotr Michalik „Morus”
Z-ca Zygmunt Rosiński „Orzech”
Drużyna I – d-ca st. strz. „Telefonista”,
z-ca „Wierzba” (21 żołnierzy)
dr. kaw./art. – d-ca „Żbik”.

Według wspomnień Zaborowskiego na 181 pseudonimów żołnierzy kompanii z 1942 roku udało mu się ustalić nazwiska 47 osób. Wszelkie późniejsze dokumenty placówki Armii Krajowej Tłuszcz zostały zakopane w lipcu 1944 roku przez Teodora Skurasa „Tulipana” w ogrodzie Aleksandry Roze na Pólku. Po wojnie ich nie odnaleziono.

Zaborowski opisał również organizacje podziemne działające na terenie gminy Tłuszcz i okolicach w latach okupacji:

Związek Walki Zbrojnej – najliczniejsza i najlepiej zorganizowana po KOP. Komendantem był sierż. Policji granatowej Jan Flanczewski, były wachmistrz ułanów. Należeli do niej m.in.: Józef Lipiński, komendant posterunku policji oraz Andrzej Nosal „Orzeł”, Bolesław Łapiński „Bąk”, Witold Janczewski, Kazimierz Skuras, Teodor Skuras, Stanisław Dabiński, Tadeusz Woiński, Wacław Wierzba (szef Ośrodka ZWZ AK), Jan Marszał „Wicek” Roman Batóg, Jerzy Kleniewski, Stanisław Siennicki, Władysław Dzięcioł, Kazimierz Ołdak i inni.

Organizacja Wojskowa – należeli do niej lek. Weterynarii Karol Witek, Eugeniusz Renda i członkowie z Jarzębiej Łąki i Chrzęsnego oraz inni.

Polska Niepodległa – Stanisław Starosz, Władysław Wytrykowski, Edward Sztreker, Wacław Białek (…)

WRN- Polska Partia Socjalistyczna – Bolesław Krawczyk, Zygmunt Zaremba, adwokat z Ostrówka (…)

Bataliony Chłopskie – Marian Gotowiec „Oracz”, Marian Gotowiec „Szczur”, Jan Śliwa, Polikarp Perkowski z Postolisk, Stanisław Ołdak z Wólki Kozłowskiej, Kazimierz Sasin ze Stryjek, Bronisław Markowski z Tłuszcza, Stanisław Rakowski z Kozłów, Jan i Maciej Białkowie z Jasienicy, Polska Partia Robotnicza – Armia Ludowa (komuniści) – komendantem był Władysław Ryszawa Młot, należeli Antoni Obręczarek, Franciszek Tkaczyk, Jan Sobolewski, Aleksander Skiba, Roman Milczarek, Adam Rakowski, Stanisław Szczurowski, Stanisław Sasin (…)

Delegatura Rządu na Kraj – W folwarku Zuzanka (Jadwinin) mieszkał Witold Maringe – przewidziany na wysokie stanowisko państwowe w ministerstwie rolnictwa, Franciszek Kominek z Turza miał objąć stanowisko starosty, Stefan Zaborowski sekretarz gminy Międzyleś był przewidziany na stanowisko inspektora samorządowego (…)

Narodowe Siły Zbrojne – Miały członków we wsiach Stryjki, Ołdaki i w majątku Ulasek. Podlegali większej placówce która znajdowała się w gminie Międzyleś w okolicach Boruczy lub w gminie Strachówkach w okolicach Równego (…)

Tajne nauczanie było w Tłuszczu prowadzone przez Antoniego Grzelaka, przy współudziale Stefana Frączka, Izabeli Dabińskiej, Jana Kurpiewskiego, Ireny Grzelakowej, Eugeniusza Biłyka, Władysławy Wiśniewskiej i innych. W Postoliskach przez Wacława Rusieckiego, Amelii Kleniewskiej, Henryki Kurówny, Lucyny Gawuciowej, Józefy Naparlińskiej, ks. Jerzego Jana Kowalskiego i inż. Czesława Rozmierskiego (…) W Sitnek obok Mokrej Wsi nauczanie na poziomie szkoły średniej prowadził Jan Gabryl przy pomocy ks. Kowalskiego, Henryki Kurówny, Czesława Rozmierskiego i Wacława Wierzby.

Władysław Zaborowski (1910-1993) – pracownik samorządowy (w latach 1927-1944 pracownik gminy Tłuszcz), – W czasie wojny działacz Ruchu Oporu, szef Rejonu Komendy Obrońców Polski i komendant placówki Armii Krajowej Tłuszcz, Po wyzwoleniu represjonowany, w latach 1944-1945 wysłany do kopali węgla w Stalinogorsku. Brat Stefana, Janiny, Heleny, Zofii, Wandy, Jerzego. Mąż Marii Boguchwały z Tarczyńskich. Ojciec Zofii Palczewskiej i Pawła Zaborowskiego. Odznaczony licznymi medalami.