Ciekawe początki… wzdłuż kolei Warszawsko – Petersburskiej – Ząbki
Ząbki w 1580 r. były małą wsią o nazwie „Wola Ząbkowska”, wcześniej „Wola Ząbkowa”. Należały wtedy do parafii Kamion na warszawskiej Pradze. Folwark i wieś położone były nad dużym bagnem Mamczyńskim. W 1827 r. było tu zaledwie 36 domów i 204 mieszkańców.
W 1880 r. folwark z cegielnią były własnością hr. Platera. Obszar dworski wynosił 470 morgów, zaś do włościan należało 752 morgi, mieszkało już wówczas 600 osób. Drugi powszechny spis ludności i budynków w 1931 r. wykazał 275 domów i 3783 osoby.
W 1851 r. rozpoczęto budowę linii kolejowej Warszawsko-Petersburskiej, którą na mocy ukazu budowało „Główne Towarzystwo Dróg Żelaznych Rosyjskich” na czele z paryskim „Credit Mobilier”. Tu utworzono przystanek kolejowy o nazwie „Ząbki”, który przetrwał do dnia dzisiejszego. W 1862 r. linia kolejowa została oddana do użytku. W tym też roku powstała w Ząbkach pierwsza szkoła elementarna. Były to czasy reform Margrabiego Aleksandra Wielkopolskiego – naczelnika rządu cywilnego w Królestwie Polskim, który dążył do zwiększenia liczby szkół elementarnych i średnich.
W Ząbkach szkoła elementarna mieściła się w drewnianym, krytym słomą budynku na wydzielonym placu, obok ogrodu dworskiego hrabiostwa Wiktora Kazimierza Ronikiera. W 1894 r. budynek szkolny spłonął podczas pożaru zabudowań nadleśnictwa. Przez długie lata szkoła mieściła się w wynajętych izbach. Dopiero w latach 1902-1903 gmina Wawer, na wniosek ząbkowskich gospodarzy, wybudowała drugi budynek – także drewniany, który wielokrotnie remontowany służył ząbkowskim dzieciom ponad dziewięćdziesiąt lat (rozebrany został w 1996 r.). Do 1917 r. mieściła się w nim 1-klasowa szkoła początkowa, od 1917 r. publiczna szkoła powszechna. W tym czasie w Ząbkach powstała Rada Główna Opiekuńcza (RGO), która działała za zgodą niemieckich władz okupacyjnych i założyła ochronkę wiejską. Również fabryka „Pustelnik” założyła ochronkę dla dzieci robotników fabrycznych. Głoszono wówczas pogląd, że nauka w ochronce wystarczy do wykształcenia dzieci ludu i robotników, a publiczna szkoła jest kosztowna i… zbędna. W związku z tą sytuacją, jedyny nauczyciel uczący w szkole wyjechał, a ówczesny proboszcz zajął budynek na plebanię. Takie warunki pracy zastał nowo mianowany w 1920 r. kierownik Aleksander Pokłoński.
Dzięki jego zaangażowaniu i energii szkoła rozwijała się, a dzieci z każdym rokiem przybywało. W 1922 r. szkoła była już 2-klasowa. Drugą izbę lekcyjną zorganizowano we dworze i umeblowano sprzętem pochodzącym po zlikwidowanej szkółce wiejskiej. W tym też roku rozpoczęła pracę nauczycielka Maria Biendaczewska. W rok później powstała szkoła 4-klasowa, dodatkowe izby szkolne zorganizowano w prywatnych domach pp. Wędołowskiego i Frydmana. W 1929 r. zmienił się kierownik szkoły. W 1930 r. szkoła była 6-klasowa,wówczas zatrudniono „dwie nowe siły”. Szkoła miała już własny sztandar. W 1931 r. Kuratorium Okręgu Szkolnego w Warszawie zwiększyło stopień organizacyjny szkoły uchwalając 7-klasową Publiczną Szkołę Powszechną. W drodze konkursu kierownikiem został Albin Krzyżanowski. W pierwszych latach zorganizował Komitet Budowy Szkoły – który systematycznie rozpoczął gromadzenie funduszy na budowę nowej szkoły. Toteż organizowano zabawy, festyny, prowadzono zbiórki i przyjmowano deklaracje rodziców chętnych do prac przy realizacji tej inwestycji. W 1936 r. zatwierdzono plan budowy szkoły i zaczęto gromadzenie materiałów budowlanych. W 1937 r. rozpoczęto wykopy pod fundament, a w 1938 r. budowę. W rok później wykończono jedną izbę lekcyjną wybuch II wojny światowej przerwał prace. Lata okupacji były bardzo ciężkie, mimo to w listopadzie rozpoczęto naukę.
Wywożenie ludności do obozów koncentracyjnych i na roboty do Niemiec zmniejszyło liczbę dzieci. Łapanki uliczne, częste zajmowanie szkoły na kilkudniowe postoje żołnierzy ujemnie wpływały na poziom nauczania. W 1942 r. tajne nauczanie w zakresie szkoły powszechnej i progimnazjum zorganizowali w swoich mieszkaniach siostry Maria i Franciszka Biendaczewskie i Zygmunt Zawiła, były kierownik szkoły w Kicinach. 13 września 1944 r. Ząbki zostały wyzwolone. Zrujnowaną i ograbioną szkołę doprowadzono do stanu użyteczności. Rok szkolny dla 196 uczniów rozpoczął się w listopadzie 1944 r., dalszą organizacją szkoły zajął się kierownik Albin Krzyżanowski, który pracował do 1950 r. po nim przyszli następni…
Na podstawie rękopisu z 1966 r. i opracowania Jana Gabryla „Tajne nauczanie i ruch oporu na terenie powiatu radzymińskiego”.
„Gdy gaśnie pamięć ludzka…”
Można?, Można! Uchronić ją od zapomnienia…
“Serdecznie zapraszam na sentymentalne spotkania w miejscach magicznych, pełnych wspomnień o zdarzeniach i ludziach, którzy tworzyli historię wiosek i miast powiatu wołomińskiego.”
Dwutomowa praca „Za bramą wiecznego spokoju. Zwykli niezwykli związani z Ziemią Wołomińską” wciąż do nabycia u Autorki! Może to dobry prezent dla kogoś zainteresowanego lokalną historią?