Po upadku Powstania Listopadowego Ząbki pozostały małą wsią. Natomiast skonfiskowana Drewnickiemu wieś Drewnica została rozparcelowana między chłopów, w kilku barakach pozostałych po majątku majora władze urządziły schronisko dla dzieci po poległych lub zmarłych żołnierzach rosyjskich. W latach 70-tych XIX w. nabył Ząbki hr. Stanisław Plater-Zyberk, major rosyjskich wojsk inżynieryjnych, wywodzący się ze spolonizowanej rodziny niemieckiej. W 1879 r. Plater uruchomił w Ząbkach wielką cegielnię, pierwszy w naszym regionie duży zakład przemysłowy. Usytuował ją w pobliżu stacji kolejowej, powstałej po uruchomieniu w 1862 r. kolei warszawsko-petersburskiej. Cegielnia zatrudniała zrazu 130 pracowników, w 1913 r. – już 500. Przyciągnęła do Ząbek wielu ludzi z okolic, szukających tu pracy. Dla nich hrabia zbudował kilka domów murowanych. Cegielnia i stacja kolejowa przyczyniły się do rozwoju Ząbek. W latach 80-tych liczba ich mieszkańców wzrosła do 600. Ząbki obejmowały wówczas wieś, osadę fabryczną i folwark hr. Platera.
Na przełomie lat 80-tych i 90-tych nabył Ząbki od Platera Wiktor Kazimierz Ronikier (1840-1899), syn Adama (1818-1873), pioniera postępu gospodarczego w Kongresówce, budowniczego pierwszej tu fabryki serów. Syn Kazimierza Adam Feliks (1881-1952), ostatni dziedzic Ząbek, żonaty był z wnuczką Stanisława Platera, Jadwigą (1882-1954). Ronikierowie także wywodzili się ze spolonizowanych Niemców, rodem ze Śląska.
Z dawnymi Ząbkami związana jest też inna niemiecka rodzina, zupełnie już spolonizowana, Szubertowie. Osiedli tu w drugiej połowie XVIII w. nabyli działkę ziemi i założyli: gospodarstwo rolne. W 1787 r. przyszedł w Ząbkach na świat Michał Szubert, przyszły wybitny botanik polski. Po ukończeniu liceum w Warszawie podjął studia botaniczne w Paryżu. Następnie był profesorem leśnictwa i botaniki w szkołach warszawskich, profesorem w szkole leśnictwa, dziekanem wydziału matematyczno-fizycznego na Uniwersytecie Warszawskim, założycielem i dyrektorem funkcjonującego do dzisiaj ogrodu botanicznego przy Alejach Ujazdowskich w Warszawie, członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Szubert zostawił po sobie mnóstwo prac naukowych i popularno-naukowych ogłaszanych w czasopismach i książkach. Był m.in. autorem rozpraw o sośnie pospolitej, o drzewach i krzewach w Królestwie Polskim, o roślinach ogrodu botanicznego. Zmarł w 1860 r. w Płocku.
Ważnym wydarzeniem w dziejach Ząbek było otwarcie 17 maja 1903 r. szpitala psychiatrycznego w Drewnicy. Inicjatorem jego założenia było powstałe cztery lata wcześniej Towarzystwo Pomocy Lekarskiej i Opieki nad Umysłowo i Nerwowo Chorymi. Nabyło ono dwa baraki po rosyjskim schronisku dla dzieci żołnierskich, a także spory obszar ziemi dawnego folwarku majora Drewnickiego. Pierwotnie szpital był przeznaczony na 24 pacjentów, w miarę jego rozbudowy liczba ta wzrosła do 220 w 1912 r. Pracą zakładu kierował naukowiec i społecznik dr Karol Rychliński. Od jego nazwiska pochodzi nazwa trzypiętrowego budynku mieszkalnego dla lekarzy i pracowników obsługi wzniesionego w 1913 r – „Rychliński”. Szpital zatrudniał wówczas dwóch lekarzy i 60 pracowników obsługi.
7 W 1905 r. folwark Ząbki oraz cegielnię przejął po zmarłym ojcu Adam Feliks Ronikier, absolwent wydziału architektury na Politechnice w Rydze, także ceniony malarz. Postanowił on przekształcić wieś Ząbki w miasto-ogród, spotykane wówczas w niektórych państwach Zachodu. Propagował więc Ząbki wśród zamożnych warszawiaków, projektował nawet budowę linii tramwajowej z Warszawy do Ząbek. W 1912 r. – założył Towarzystwo Akcyjne „Dom-Miasto-Ząbki” i zorganizował konkurs na plan zabudowy części rozparcelowanego przezeń majątku. Według projektu zwycięzcy konkursu, inż. Tadeusza Tołwińskiego, miała tu powstać dzielnica willowa wyposażona w kanalizację miejską, wodociąg, światło elektryczne z własnej elektrowni. Wille te miały być otoczone pięknymi ogrodami. Wybuch I wojny światowej uniemożliwił realizację tych planów.
Podczas tej wojny Ronikier zajął germanofilską postawę, czym mocno naraził się obozowi niepodległościowemu z J. Piłsudskim na czele. Po odzyskaniu niepodległości bronił własnego imienia na łamach prasy, a dla udowodnienia swego patriotyzmu wstąpił na ochotnika do wojska w 1920 r. Podczas załadunku armat na platformy kolejowe uległ jednak wypadkowi i nie mógł walczyć na froncie. Po odparciu nawały bolszewickiej powrócił do swego planu miasta-ogrodu. Rozparcelował do końca folwark, przeprowadził kanalizację, zbudował elektrownię i basen pływacki. Sam dla przykładu zbudował willę-pałac przy dzisiejszej alei Wyzwolenia. Obok powstały wille kilku znanych osób, w tym gen. Kazimierza Sosnkowskiego, gen. Władysława Sikorskiego, pisarki Magdaleny Samozwaniec, wiceprezydenta Warszawy Mieczysława Jankowskiego. Przy ul. Chopina powstały wille znanych prawników, lekarzy i architektów warszawskich.
Kryzys gospodarczy lat 1930-1935 załamał plany Ronikiera. Nie dokończył następnych za planowanych inwestycji, popadł w ogromne kłopoty finansowe. Upadła też cegielnia, głównie z powodu wyczerpujących się zapasów gliny, zastoju w budownictwie i konkurencji sąsiednich cegielni.
Przez długie lata Ząbki należały do gminy Wawer i parafii św. Floriana na Pradze. Ponieważ była ona daleko, w 1916 r. ząbkowianie przystąpili do budowy własnego kościoła drewnianego, ukończonego w trzy lata później. Uroczystego poświęcenia budowli dokonał 3 października 1916 r. kardynał Aleksander Kakowski. Powstała parafia pod wezwaniem Świętej Trójcy. Miejscowość miała wówczas prawie 3800 mieszkańców. W 1925 r. powstała w Ząbkach Ochotnicza Straż Pożarna, w 1927 r. – klub sportowy „Ząbcovia”, w 1934 r. – poczta. W 1930 r. Ząbki zostały przyłączone do gminy Marki. Formalnie nadal były wsią, ale rolnictwo przestało być podstawowym zajęciem ich mieszkańców. Znaczna część dojeżdżała do pracy w Warszawie, inni zajmowali się na miejscu rzemiosłem i usługami. W 1936-1937 r. wzniesiono w Ząbkach kościół murowany, przystąpiono też do budowy szkoły obok starej, funkcjonującej dotąd w drewnianym, małym budynku. W 1939 r. stanął parter i pierwsze piętro budynku szkolnego, oddano do użytku pierwszą salę lekcyjną. W czasach II Rzeczypospolitej Pomyślnie rozwijał się szpital psychiatryczny w Drewnicy. Powstały nowe budynki, powiększono teren szpitala, wprowadzono nowoczesne metody leczenia, liczba pacjentów wzrosła do ponad 400 (1937). Szpital prowadził własne gospodarstwo rolne zaspokajające potrzeby personelu i pacjentów w konsumpcji owoców, warzyw i mleka, a także dające dochody ze sprzedaży tych artykułów okolicznej ludności. Pomyślny na ogół rozwój Ząbek przerwał wybuch II wojny światowej.
+ There are no comments
Add yours