Zbliżające się Święto Zmarłych to bardzo dobra okazja aby przypomnieć o tych których już między nami nie ma. W tym artykule chciałbym przybliżyć sylwetki osób związanych z gminą Klembów, które podczas II wojny światowej ryzykowały życie walcząc z okupantem. Nie zmieszczę notek biograficznych wszystkich o których chciałbym napisać. Jest również wielu których znam z nazwiska, ale nie wiem nic ponad to, są tacy o których nie wiem nic i to od Państwa zależy czy pamięć o Nich przetrwa.

Pochowani na cmentarzu w Klembowie:

Julian Baran – syn Jana i Józefy z Siwków, urodzony 30.12.1910 r. w Klembowie. Ślusarz, członek Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici” i Polskiej Partii Socjalistycznej. Przewodniczący Stronnictwa Ludowego „Roch” w Klembowie i komendant Batalionów Chłopskich na gminę Klembów. 25.11.1943 roku został zatrzymany koło Tułu przez żandarmerię niemiecką z Radzymina i rozstrzelany w okolicznym lesie.

Stanisław Cholewiński – pochodził z Krzywicy, należał do BCh, był żołnierzem Oddziału Specjalnego. Zginął w sierpniu 1944 roku w miejscowości Pasek podczas przechodzenia frontu.

Józef Gołębiowski – urodzony 4.11.1921 roku w Ostrówku, syn Józefa i Lidii z d. Klementiewa. Żołnierz AK, posługiwał się pseudonimem „Ziutek”. W czasie okupacji dwór Gołębiowskich był jednym z miejsc w którym odbywały się odprawy sztabu AK „Rajski Ptak” – „Burak”, stanowił również punkt kontaktowy. „Ziutek” pełnił funkcje łącznika i kierownika punktu kontaktowego. Rodzina Gołębiowskich pomagała żydowskiej rodzinie Szlamków, która wyskoczyła z pociągu wiozącego ich do obozu śmierci w Treblince. „Ziutek” brał udział w Akcji „Burza” podczas zajmowania Tłuszcza. Zmarł 30 marca 2000 roku.

Marian Gorczyński – syn Franciszka i Marianny z Wyszyńskich, urodzony w 1912 r. w Czubajowiźnie. Członek BCh, sołtys wsi Krusze. Zginął 28 lipca 1944 r. podczas walki z Niemcami, którzy próbowali zarekwirować konie w Kruszu.

Stanisław Jeziorski – syn Antoniego i Marcjanny z Wawrów, pochodził z Wólki Kozłowskiej, mieszkał w Lipce. Żołnierz AK, zamordowany 15 lipca 1944 roku przez żandarmerię niemiecką w obławie przeprowadzonej po pacyfikacji posterunku ochrony kolei, której dokonały połączone siły BCh i AK. Miał 27 lat, osierocił żonę i dwójkę dzieci.

Wincenty Koskowski – syn Kazimierza i Marcjanny z Wilczyńskich, urodzony w Klembowie 1.04.1883 roku. Około 1905 r. w związku z rewolucyjnymi nastrojami wyjechał do USA, skąd powrócił w 1921 r. Od 1936 r. przez dwie kadencje pełnił obowiązki wójta gminy Klembów. W czasie okupacji czynnie zaangażował się w działalność konspiracyjną działając zarówno w ZWZ/AK jak i w BCh. W 1940 r. został zastępcą przewodniczącego kierownictwa powiatowego „Roch”. Wraz dziewięcioma innymi osobami (min.: ze swym zięciem Stanisławem Roguskim) został zamordowany przez Niemców 28.08.1944 r. w Aleksandrowie k. Radzymina.

Bohdan Krauze – syn Jana i Pelagii, urodzony około 1900 roku. Pracownik Ośrodka Zdrowia przy ul. Grochowskiej w Warszawie, mieszkał przy ul. Podskarbińskiej. Jego mieszkanie wykorzystywane było do pracy konspiracyjnej. Aresztowany w pracy, podejrzewany o działalność podziemną, osadzony na Pawiaku gdzie został zamordowany 26 maja 1943 roku. Kochał Klembów, miał tu rodzinę do której często przyjeżdżał. U matki Pelagii spędzał wakacje razem z żoną Ireną i dziećmi: Wiktorem, Janem i Waldemarem. Na cmentarzu w Klembowie znajduje się jego symboliczny nagrobek.

Stanisław Kurek – syn Jana i Marianny z Chacińskich, urodzony 4.05.1909 r. w Lipce. Absolwent I Miejskiej Szkoły Rzemieślniczej im. M. Konarskiego w Warszawie. Żołnierz ZWZ, następnie AK, posługiwał się pseudonimem „Tryc”. Zamordowany 15 lipca 1944 r. w Lipce przez żandarmerię niemiecką w obławie na żołnierzy polskiej konspiracji, którzy poprzedniej nocy spacyfikowali oddział ochrony kolei mieszczący się w pobliskich Wycinkach. Osierocił żonę i czwórkę dzieci.

Leon Milewicz – ksiądz, urodzony 17.06.1903 roku. Święcenia otrzymał w 1933 roku. Posługę pełnił min.: Kutnie, Warszawie, Wołominie, ostatnią jego parafią był Klembów. W 1939 roku został mianowany kapelanem rezerwy Wojska Polskiego. Nauczyciel religii w Ostrówku, potrafił grać na skrzypcach i pięknie śpiewać. Związany z AK, doczekał końca okupacji niemieckiej. Zastrzelony 15.12.1944 roku przy torze kolejowym, nieopodal starej stacji w Klembowie. Wracał z Tłuszcza, gdzie mieszkała jego siostra, którą się opiekował.

Józef Młyński – urodzony 16.11.1888 w podkrakowskim Mietniowie, syn Wojciecha i Marii z Kurków. Bohater walk o niepodległość Polski, kawaler Orderu Virtuti Militari, który otrzymał za bohaterską postawę podczas bitwy pod Kościuchnówką, nauczyciel w Tule i Ostrówku. W trakcie II wojny światowej działał w AK i Tajnej Organizacji Nauczycielskiej, posługiwał się pseudonimem „Piłsudczyk”. W jego domu mieściła się Konspiracyjna Szkoła Podchorążych AK (wykładali w niej nauczyciele z gminy Klembów: Zygmunt Woliński ps. „Brodnica” z Dobczyna i Stanisław Zagórski ps. „Słowak” z Krusza). W domu „Piłsudczyka” odbywały się także odprawy sztabu obwodu. Skrytobójczo zamordowany w ostatnich dniach listopada 1944 roku, jego ciało odnaleziono dopiero późną wiosną następnego roku koło tzw.: górek tuleńskich.

Łukasz Stanisław Okulski – syn Aleksandra i Aleksandry z Sasinów, urodzony 24.12.1910 r. w Roszczepie. Od maja 1940 r. wchodził w skład kierownictwa powiatowego Stronnictwa Ludowego „Roch”. Od połowy 1941 r. wszedł w skład komendy powiatowej Batalionów Chłopskich w której pełnił funkcję zastępcy komendanta i szefa organizacyjnego, posługiwał się pseudonimem „Turski”. Wziął udział w akcji „Burza” wraz z dwudziestoosobowym oddziałem BCh. Zmarł 8.06.1958 r.

Adela Rybak  – córka Stanisława i Wacławy z Sadowskich, małżonków Szczygłów, urodzona 4.04.1922 r. w Warszawie. Od grudnia 1939 r. łączniczka Komendy Powiatowej Tajnej Organizacji Wojskowej, po wcieleniu TOW do AK dalej aktywnie działała w ramach organizacji. Posługiwała się pseudonimami „Śmigła” i „Franuś”. Od 1943 r. łączniczka działającej min.: w naszej gminie Grupy Ochrony Sztabu pod dowództwem „Ranczera” i „Ćwika”. Na początku marca 1944 r. podczas obławy w Ostrówku Niemcy spalili jej rodzinny dom i zamordowali macierzystych dziadków. Po wojnie pracowała min.: w Polskiej Agencji Prasowej w Warszawie. Zmarła 8.06.2002 r.

Cmentarz w Lipce:

Jan Klimkiewicz – syn Józefa i Józefy z Ambroszkiewiczów, urodzony 9.09.1915 roku w m. Ługa w Rosji. Przed wojną służył w 1 Pułku Lotniczym. W czasie kampanii wrześniowej był podoficerem pomiarowym w Brygadzie Pościgowej, brał udział w obronie Warszawy. Po klęsce wrześniowej przeszedł do konspiracji, zaangażował się w działalność Tajnej Organizacji Wojskowej, następnie w AK, przybrał pseudonim „Ostrowski”. Mieszkał w Ostrówku, w jego rodzinnym domu przechowywano broń, odbywały się w nim również odprawy sztabu obwodu AK „Rajski Ptak” – „Burak”. Był dowódcą plutonu AK w skład którego wchodzili żołnierze z Ostrówka i pobliskich miejscowości. Na początku kwietnia 1944 roku wziął udział w jednej z największych akcji dywersyjnych wykonanych w „Rajskim-Ptaku” – wysadzeniu pod Urlami pociągu z żołnierzami niemieckimi. Brał udział w akcji „Burza”. Po wojnie uniknął aresztowania zgłaszając się do LWP, w którym służył do 1953 r. Został wyrzucony z wojska gdy wyszła na jaw jego akowska przeszłość. Zginął tragicznie w Warszawie, potrącony na przejściu dla pieszych, 31.08.1999 roku.

Franciszek Kurek – urodził się 26.09.1915 roku w Lipce, w rodzinie Jana i Marianny z Chacińskich. Przed wojną pracował w Polskich Zakładach Inżynieryjnych w Warszawie. Od grudnia 1940 roku działał w ZWZ, następnie w AK, posługiwał się pseudonimem „Dynamo”. Prowadząc w Ostrówku warsztat ślusarski pełnił funkcję rusznikarza – zajmował się naprawą broni oraz przygotowywaniem materiałów wybuchowych. W swoim domu i warsztacie przechowywał część broni oddziału dowodzonego początkowo przez Józefa Szymczaka, następnie przez Jana Klimkiewicza. Brał udział w akcjach dywersyjnych i przyjmowaniu zrzutów broni. Na przełomie lipca i sierpnia 1944 r. wziął udział w akcji „Burza” podczas zajmowania Tłuszcza. 18 sierpnia został aresztowany przez NKWD i przewieziony do obozu filtracyjnego na Majdanku, skąd został wcielony do Ludowego Wojska Polskiego. Po wojnie w dalszym ciągu prowadził warsztat ślusarski, zmarł 11.04.1993 roku w Ostrówku.

Józef Wojdyna – urodził się 4.03.1927 r. w Lipce-Ostrówku, w rodzinie Jana i Heleny z Górskich. W lipcu 1942 r. został przyjęty w szeregi AK przez swojego nauczyciela Józefa Szymczaka. Posługiwał się pseudonimem „Józek”. W konspiracji pełnił funkcję łącznika i wywiadowcy. Będąc uczniem szkoły ślusarsko-mechanicznej prowadził w domu niewielki warsztat ślusarski, w którym dokonywał drobnych napraw. Po wojnie pracował między innymi w urzędzie gminy Klembów i prezydium powiatowej rady narodowej w Wołominie, był także prezesem Polskiego Stronnictwa Ludowego w Klembowie. W 1976 roku, na założycielskim spotkaniu klembowskiego koła ZBoWiD, został wybrany jego prezesem. W 2005 r. został mianowany porucznikiem, był wielokrotnie odznaczany, w tym Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 21.11.2014 r.

Inne miejsca pochówków:

Maria Didyk – urodzona w 1912 roku, córka Jana i Karoliny Kułak, małżonków Szostaków, siostra Edmunda i Emila ps. „Szymański”, żona Marcina Didyka. W trakcie okupacji dołączyła do Tajnej Organizacji Wojskowej, pracowała jako nauczycielka w Ostrówku, prowadziła tajne komplety. Była komendantką Wojskowej Służby Kobiet w sztabie Ośrodka II AK – Tłuszcz. Posługiwała się pseudonimem „Grażyna”. Jako jedna z siedmiu kobiet w obwodzie AK „Rajski Ptak” – „Burak” została awansowana na podporucznika AK. Po wojnie uczyła języka polskiego i rysunku w szkole podstawowej w Ostrówku. Zmarła w Warszawie w 1989 r.

Zdzisław Dytnerski – syn Jana i Elżbiety z Siejanowskich, urodzony 28.08.1912 roku w Starej Wsi, parafii Siennica. W 1932 roku ukończył seminarium nauczycielskie w Siennicy, rok później został powołany do wojska. Podczas wojny obronnej 1939 roku, w stopniu podporucznika, dowodził plutonem. Walczył min.: w rejonie Siedlec, Łukowa, Chełma. Od grudnia 1939 roku działał na rzecz tworzenia struktur Tajnej Organizacji Wojskowej w Ostrówku gdzie był nauczycielem. Po scaleniu TOW z AK był dowódcą wywiadu Obwodu „Rajski Ptak” – „Burak” Do lipca 1943 roku był także zastępcą dowódcy kwatermistrzostwa. Posługiwał się pseudonimem „Rylski”. Wraz z kolejarzami prowadził sabotaż na kolei, w wyniku którego uszkodzono bądź zniszczono 26 parowozów. W sierpniu 1944 roku został aresztowany przez NKWD i przewieziony do obozu filtracyjnego na Majdanku, skąd został wywieziony do ZSRR. Uwięziony był w obozach w Riazaniu i Bogorodskoje. Do Polski powrócił w listopadzie 1947 roku. W późniejszych latach ukończył studia na Uniwersytecie Warszawskim, udzielał się w organizacjach działających na rzecz osób niepełnosprawnych, takich jak: Polski Związek Niewidomych czy Towarzystwo Walki z Kalectwem. Przez wiele lat pracował w Ministerstwie Zdrowia. Na chrzcie otrzymał dwa imiona: Augustyn Zdzisław, ale posługiwał się tylko drugim imieniem, które widnieje także na jego nagrobku. Zmarł 1 grudnia 1977 roku, spoczywa na cmentarzu w Ząbkach.

Stanisław Gajowniczek – urodzony 2 lipca 1905 r. w Latowiczu, w rodzinie Józefa i Anny Stosio. W latach 1927-1928 służył w szkole podchorążych rezerwy piechoty w Tomaszowie Mazowieckim. W latach 1929-32 był kierownikiem szkoły podstawowej w Kozłach. W 1938 r. został dyrektorem nowopowstałej szkoły w Ostrówku. Wziął udział w kampanii wrześniowej w 116 pułku piechoty jako dowódca 4 kompanii, raniony k. Włodawy. Po przegranej wojnie obronnej powrócił do Ostrówka i ponownie objął kierownictwo szkoły. Prowadził tajne komplety, był przewodniczącym Tajnej Organizacji Nauczycielskiej w całym powiecie radzymińskim. Od 1941 do 1943 r. działał w Tajnej Organizacji Wojskowej, która weszła w struktury AK. Posługiwał się pseudonimem „Radomski”. Do października 1943 r. był dowódcą „Radzymińskiej Dywersji”. Od stycznia 1944 r. wszedł w skład komitetu redakcyjnego „Tygodnika Informacyjnego” redagowanego w Czubajowiźnie, w którym działał do lipca tego samego roku. Po wojnie opuścił Ostrówek, pracował w Ministerstwie Oświaty. Zmarł 23.03.1993 roku, został pochowany na cmentarzu wojskowym w Warszawie.

Adam Jan Giedroyć – syn Adama i Teodory z Daszkiewiczów, urodzony około 1904 roku w Targowej na Kaukazie. Po powrocie do Polski zamieszkał w Tłuszczu gdzie otworzył sklep. Udzielał się społecznie, był członkiem Ligi Morskiej i Kolonialnej. 2 marca 1930 roku poślubił w Klembowie, pochodzącą ze Lwowa, nauczycielkę szkoły w Lipce – Katarzynę Procajło. Józef Wojdyna w swych wspomnieniach zapisał, że Adam Giedroyć był wielkim patriotą i sprawnym organizatorem życia kulturalnego. W kolejne rocznice wymarszu I Kompanii Kadrowej z Krakowa i Bitwy Warszawskiej organizował w Ostrówku uroczystości upamiętniające te wydarzenia. We wrześniu 1939 roku wyruszył do Warszawy by bronić jej przed niemieckim najeźdźcą i zaginął bez wieści.

Józef Szymczak – urodził się 30.03.1910 roku w Człuchowie (lub w Riemke, w Niemczech), syn Stanisława i Marianny Skowroń. W wojsku służył od października 1931 roku, w 1938 r. został mianowany porucznikiem. W 1939 r. ukończył Wyższy Kurs Nauczycielski w Warszawie. Brał udział w kampanii wrześniowej, pod Kraśnikiem dostał się do niewoli niemieckiej z której zbiegł do Warszawy. W czasie okupacji mieszkał w Ostrówku, gdzie pracował jako nauczyciel. Od 1940 roku prowadził i organizował tajne nauczanie. Jako konspirator angażował się w Tajnej Organizacji Wojskowej, następnie w AK, posługiwał się pseudonimem “Babinicz”. Mieszkał w willi Wacława Lachmana (konspiracyjna nazwa – “Deptak”) razem z braćmi: Stefanem ps. “Belzebub” i Mieczysławem ps. “Podbipięta”. Od 15 do 28.02.1942 r. pełnił obowiązki dowódcy Obwodu AK „Rajski Ptak”, do października 1943 roku był zastępcą i adiutantem Komendanta Obwodu oraz szefem oddziału organizacyjno-personalnego. 11 listopada 1943 został awansowany do stopnia kapitana. Zdekonspirowany i zagrożony aresztowaniem został przeniesiony do innego obwodu AK. Po wojnie objął stanowisko inspektora szkolnego, które piastował przez dłuższy czas pomimo tego, że nie był mile widziany przez ówczesne władze. W latach 1959-1970 był dyrektorem Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Człuchowie. Zmarł 30.01.1973 roku, spoczywa na cmentarzu w Człuchowie.

Stanisław Zagórski – urodzony około 1919 roku w Wyszkowie. Żołnierz Armii Krajowej, podporucznik, posługiwał się pseudonimem „Słowak”. Do lata 1943 roku był adiutantem komendanta Ośrodka II – Tłuszcz, prawdopodobnie mieszkał w Jasienicy. Instruktor w Konspiracyjnej Szkole Podchorążych mieszczącej się w domu Józefa Młyńskiego w Tule. Nie ma dokładnych informacji o tym gdzie pracował w trakcie okupacji, możliwe, że był nauczycielem w Kruszu (nie jest to potwierdzone). W latach 1952-1954 był kierownikiem szkoły w Kruszu, następnie do 1958 roku kierownikiem szkoły w Lucynowie. Zmarł 26 czerwca 1959 roku, został pochowany na cmentarzu w Niegowie.

Niech odpoczywają w pokoju i niech pamięć o Nich nigdy nie zginie!

Serdecznie dziękuję wszystkim osobom które przekazanymi informacjami i zdjęciami przyczyniły się do powstania tego artykułu, Paniom: Hannie Bednarczyk, Mai Krauze, Barbarze Marczewskiej, Janinie Przyłuckiej i Małgorzacie Stępień oraz Panom: Tadeuszowi Bulikowi, Tomaszowi Gołębiowskiemu, Stanisławowi Jachacemu, Maciejowi Marczewskiemu, Michałowi Marczewskiemu i Stanisławowi Matakowi.

Wykaz źródeł

1. 1. Chojnacki Mieczysław, Radzymińscy żołnierze Armii Krajowej
   2. Chojnacki Mieczysław, Lewicki Jerzy, Ich znakiem był Rajski Ptak
   3. Chojnacki Mieczysław, Stryjek Jarosław, Armia Krajowa w dokumentach
   4. Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. I.482.37-2737, VM
   5. Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. TAP 1420_69_31
   6. Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. TAP 1645_79_95
   7. Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. TAP 1655_80_530
   8. Drożdż Henryk, Gdy wiatr żagle rwał, a On przy nas stał…
   9. Drzewiecki Zbigniew, Cmentarz w Klembowie
   10. Gołębiowski Tomasz, Ich życie
   11. Gotowiec Eugeniusz, Bataliony Chłopskie na terenie pow. radzymińskiego 1939-1944
   12. Grzybowski Stanisław, Nadzieja z tamtych lat
   13. Kielak Stanisław, Obwód AK Rajski Ptak-Burak
   14. Księgi metrykalne parafii Klembów
   15. Między Rządzą i Cienką, 2016_04, Śp. Wincenty Koskowski – pamiętajmy!
   16. Stępień Małgorzata, More Maiorum, 2020_03, Zdzisław Dytnerski: nauczyciel, strzelec, akowiec
   17. Przybysz Kazimierz, Konspiracyjny Ruch Ludowy na Mazowszu 1939-1945
   18. Relacja pisemna Mai Krauze
   19. Relacja pisemna Stanisławy Sawickiej
   20. Relacja pisemna Małgorzaty Stępień
   21. Relacja ustna Hanny Bednarczyk
   22. Relacja ustna Tadeusza Bulika
   23. Relacja ustna Tomasza Gołębiowskiego
   24. Relacja ustna i pisemna Stanisława Jachacego
   25. Relacja ustna Czesławy Kurek
   26. Relacja ustna Barbary Marczewskiej
   27. Relacja ustna Stanisława Mataka
   28. Relacja ustna Janiny Przyłuckiej
   29. Stradowska Anna, Między Rządzą i Cienką, 2018_04, Od 100 lat w Ostrówku – rodzinne historie
   30. Strona internetowa szkoły w Kozłach (dostęp 15.10.2020), https://spkozly.edupage.org/about/?subpage=1
   31. Strona internetowa szkoły w Lucynowie (dostęp 15.10.2020), https://splucynow.edupage.org/a/historia-szkoly
   32. Widlicki Jan, 79 pp Strzelców Słonimskich
   33. Wojtkowska Anna, Za bramą wiecznego spokoju
   34. Wspomnienia Józefa Wojdyny
   35. www.dawny.pl/oddzial-ligi-morskiej-i-kolonialnej-w-tluszczu/ (dostęp 15.10.2020)
   36. www.straty.pl

 479 odsłon,  1 odsłon dzisiaj

Kamil Bednarczyk