Parafia św. Izydora w Markach (XII)

Akcja Katolicka i działające w niej organizacje parafialne

Inicjatorem powstania większości organizacji parafialnych w Markach był ówczesny proboszcz ks. Teodor Jesionowski oraz część bardziej wykształconych parafian. Jedną z najważniejszych była Akcja Katolicka, która została powołana 25 października 1931 r. w uroczystość Chrystusa Króla. W szczytowym okresie funkcjonowania Akcji Katolickiej w parafii, który przypadł na 1938 r. działało tu 20 różnego rodzaju organizacji znacznie wzbogacających życie duchowe parafian. ⁴⁰

1. Katolickie Stowarzyszenie Mężów
2. Katolickie Stowarzyszenie Kobiet
3. Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej
4. Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej
5. Sekcja Wiedzy Religijnej (w każdy pierwszy piątek miesiąca urządzała adorację Najświętszego Sakramentu połączoną z medytacją. Po mszy Św. zaś w sali Domu Katolickiego odbywał się wykład pogłębiający wiedzę religijną i znajomość Pisma św. Na wykłady te zapraszano niekiedy wybitnych teologów czy biblistów z uczelni warszawskich).
6. Stowarzyszenie „Caritas” zajmujące się akcjami dobroczynnymi na rzecz najbardziej potrzebujących parafian.
7. Rycerstwo Jezusowe
8. Kółko Żywego Różańca (starszych)
9. Kółko Żywego Różańca (dzieci)
10. Trzeci Zakon Św. Franciszka.
11. Koło Abstynentów i Bractwo Trzeźwości przemianowane nieco później na Katolicki Związek Abstynentów.
12. Koło Ministrantów
13. Koło Bielanek
14. Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary – propagujące działalność misyjną.
15. Bractwo Straży Honorowej Najświętszego Serca Pana Jezusa, organizujące wspólne czuwania w każdy pierwszy piątek miesiąca. W 1933 r. liczyło 125 członków, a Prezesem była Pani Grodzicka.
16. Koło Apostolstwa Modlitwy (jego członkowie przystępowali wspólnie do komunii w każdy pierwszy piątek miesiąca i uczestniczyli w niszach wotywnych do Serca Pana Jezusa).
17. Biblioteka Parafialna czynna w środy i czwartki w godz. 16 – 20, miała w 1932 r. ok. 300 książek i cieszyła się wielkim powodzeniem zwłaszcza wśród dzieci.
18. Czytelnia w Domu Katolickim (od 1935 r.) czynna codziennie w godz. 18-21.
19. Koło teatralne
20. Chór kościelny i orkiestra parafialna (razem ok. 60 osób zorganizowane i prowadzone przez ówczesnego organistę Edwardą Brzozowskiego.

Katolickie Stowarzyszenie Męskie

Najszybciej, bo już 22 listopada 1932 r. zorganizowało się Katolickie Stowarzyszenie Męskie⁴¹ (przekształcone nieco później Katolicki Związek Mężów), które po roku działalności liczyło 52 członków regularnie opłacających składki. Miesięczna opłata wynosiła 20 gr., wpisowe 50 gr. (w owym czasie jajko kosztowało 20 – 25gr., a cena za kilogram żytniego chleba wynosiła ok. 50 gr. – przyp. autora).

W zebraniu założycielskim brał udział m.in. Jan Werczyński z Marek, który. później sporządzał pierwsze plany budowy Domu Katolickiego. Prezesem Stowarzyszenia został August Ruszczykowski, a po jego ustąpieniu wybrano w kwietniu 1932 r. na prezesa Feliksa Marchewkę. Wiceprezesem został Kazimierz Reut, sekretarzem Andrzej Koj, skarbnikiem Jan Sokołowski, a członkiem Zarządu Józef Branecki.

Członkowie Stowarzyszenia spotykali się co miesiąc na zebraniach plenarnych i co tydzień na krótkich zebraniach świetlicowych. Każda osoba, która pragnęła wstąpić do organizacji przechodziła pod okiem komendantów okres kandydacki, który kończył się uroczystym przyjęciem do Stowarzyszenia i wręczeniem legitymacji.⁴²

Jedną z form działalności Katolickiego Stowarzyszenia Męskiego było wygłaszanie referatów o bardzo różnorodnej tematyce, często ilustrowane przeźroczami. Oto niektóre z nich przedstawione w 1933 r.

• Pan Ruszczykowski „Podstawowe idee Akcji Katolickiej”
• Pan Antoszczuk „Organizacje męskie w Akcji Kat.”
• Pan Koj „O alkoholizmie, o tyfusie i szkodliwości bakterii chorobotwórczych”
• Pan Sokołowski „O naturalnych bogactwach Polski”

W ramach działań omawianego Stowarzyszenia co roku organizowano pielgrzymki na Jasną Górę uroczyście obchodzono rocznice ważnych wydarzeń historycznych: uchwalenia Konstytucji trzeciomajowej, rocznice powstań narodowych, przygotowywano sztuki teatralne, śpiewano i deklamowano utwory patriotyczne. O popularności zainteresowaniu parafian działalnością Katolickiego Stowarzyszenia Męskiego świadczy fakt, że na niektóre uroczystości przychodziło 500-600 osób⁴³.

Program pracy Katolickiego Stowarzyszenia Męskiego na rok 1933. 

A. Dział organizacyjny.

Wybrać Komisję Rewizyjną. Stworzyć sekcje: rolniczą i przemysłowo handlową. Zorganizować wycieczkę do sąsiedniej parafii. 

B. Wyrobienie Duchowe. 

Dla wyrobienia duchowego i pogłębienia życia religijnego urządzać referaty na zagadnienia religijne i manifestować swe przekonania przez wspólne przystępowanie do Sakramentów św. Czytać tylko dobre książki i gazety. Poznać lepiej Ewangelię św. i życie Pana Jezusa. Nie kalać swych ust przekleństwem i żadnem słowem nieskromnem.

C. Praca apostolska na zewnątrz. .

Zorganizować pogadanki dla szerszego ogółu. Rozpowszechniać dobre książki. Śmiało i odważnie reagować na publiczne bluźnierstwa i bezwstydy. Zwracać uwagę na zachowanie się dzieci i młodzieży.

D. Sprawa budowy Domu Katolickiego.

Najgłówniejsze zadanie na rok bieżący to będzie budowa Domu Katolickiego, dlatego członkowie muszą współdziałać wszelkimi sposobami w zbieraniu ofiar, w urabianiu opinii wśród społeczeństwa niedoceniającego ważności Domu Katolickiego, w niesieniu pomocy w naturze i w pracy.

Każdy członek Stowarzyszenia powinien pamiętać o przynależności organizacyjnej i obowiązkach, jakie na siebie wziął. Każde słowo, ruch i czyn winny znamionować człowieka wiary, dobrego Polaka – Katolika i prawdziwego apostoła Chrystusa Króla”⁴⁴

Katolickie Stowarzyszenie Kobiet

Dnia 31 stycznia 1932 r. powstało przy parafii Katolickie Stowarzyszenie Polek działające w ramach Katolickiego Związku Kobiet. Zapisało się do niego 36 kobiet (po roku skupiało już 80 członkiń). Prezesem Katolickiego Stowarzyszenia Polek została p. Maria Jesionowska (siostra ks. proboszcza).⁴⁵

Członkinie Zarządu: Zuzanna Malinowska (wiceprezes), Maria Kaczyńska (skarbnik), Jadwiga Rozbicka (sekretarz) i Paulina Polakowa.

W styczniu 1933 r. wybrano Komisję Rewizyjną w skład, której weszły następujące Panie: Władysława Kocielska, Zofia Sawicka, Jadwiga Oskrobowa. W Zarządzie Katolickiego Stowarzyszenia Polek nastąpiła zmiana bowiem w miejsce skarbniczki Marii Kaczyńskiej (poprosiła o zwolnienie z funkcji) wybrano Eugenię Zawiszową i Marię Motyczyńską.

Również jedną z podstawowych form pracy tego Stowarzyszenia było wygłaszanie referatów, pogadanek 1 odczytów. W 1933 r. wygłoszono 16 referatów. Oto tematy niektórych z nich. Ks. Proboszcz T. Jesionowski „O papiestwie” oraz „Kobieta w Ewangelii”; M. Jesionowska „O zadaniach kobiety Polki – Katoliczki”, „O hodowli drobiu”; „Jak utrzymać mieszkanie”. Hrabini Zamojska, która pełniła funkcję Kierowniczki Katolickiego Związku Stowarzyszenia Polek „o celach i zadaniach Związku”. Członkinie Stowarzyszenia brały czynny udział w przygotowywaniu sztuk teatralnych, organizowaniu uroczystości rocznicowych itp.

Program pracy Katolickiego Stowarzyszenia Kobiet na rok 1933. 

A. Dział organizacyjny:

a) uzupełnić Zarząd i wybrać Komisję Rewizyjną;
b) urządzać systematycznie i częściej zebrania Zarządu;
c) Rozwinąć pracę wewnętrzną oraz w sekcjach Eucharystycznej i abstynenckiej;

B. Wyrobienie duchowe i pogłębienie życia religijnego.

a) propagować częste przystępowanie do Komunii Św., choćby w pierwsze piątki miesiąca;
b) każda członkini ma się starać o to, aby nie kalać swych ust przekleństwem nigdzie, a przede wszystkim w rodzinie;
c) nie plotkować i nie obrażać się;
d) czytać tylko dobre książki i gazety;
e) poznać lepiej Ewangelię i żywot Pana Jezusa;

C. Praca apostolska na zewnątrz.

a) toczyć walkę z bezwstydem w zabawach, ubiorach i mowach;
b) niewierzących przekonywać spokojnie i oględnie, a przede wszystkim dobrym przykładem;
c) dzielić się z bliźnim dobrem materialnym i duchowym, na co nas stać, nie lekceważąc najmniejszej przysługi;

D. Dział wychowawczy. 

a) pogłębiać swoje wiadomości wychowawcze celem wzorowego wychowywania własnych dzieci i umiejętnego dawania dobrych rad sąsiadkom;
b) zwracać uwagę na młodzież i dzieci ulicy.

E. Dział Zdrowia.

Wprowadzić pogadanki higieniczne. Przeprowadzić 5-dniowy kurs zdrowia. Starać się o zachowanie bezwzględnej czystości w domach.

F. Dział gospodarczy.

Jesienią przeprowadzić kilkudniowy kurs przetwórstwa. Z wiosna zaprowadzić hodowlę rasowego drobiu. Jak prawidłowo zakładać i pielęgnować ogródki warzywne, owocowe i kwiatowe. Sprawa prowadzenia rachunkowości i oszczędności w gospodarstwie domowym.

G. Dział społeczny.

Pogłębiać swoją wiedzę poprzez słuchanie referatów. Zabierać głos w dyskusji! Wygłaszać referaty przez poszczególne członkinie.

Każda członkini Stowarzyszenia powinna zawsze pamiętać o należności do organizacji i obowiązkach, jakie na nią wkłada organizacja. Każde słowo ruch i czyn winny znamionować jej takt w życiu, godność kobiecą i wierną apostołkę Chrystusa Króla.⁴⁷

Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej

Dnia 22. 1. 1932 r. odbyło się zebranie założycielskie Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej. W jego skład weszło 28 osób (nie wszyscy, którzy się zgłosili zostali przyjęci, a kandydatów było ponad trzydziestu). Prezesem wybrany został Jan Kusiński, wiceprezesem Eugeniusz Hanczko, skarbnikiem Tadeusz Sadowski, sekretarzem Leon Suchocki, funkcję gospodarza powierzono Leonowi Marchewce, a naczelnikiem obrano Władysława Mańk. Najprawdopodobniej od 1935 r. funkcję prezesa zaczął sprawować Pan Potworowski.

Hasło przyjęte w KSM-ach brzmiało „Bądź stały w przekonaniach, wytrwały w działaniu, pogodę ducha nieś w otoczenie”. Stowarzyszenie miało zbliżony do poprzednio omówionych organizacji program działania poszerzony o zajęcia sportowe oraz kursy nauki tańca prowadzone w Domu Katolickim przez Pana Zajączkowskiego, aktora Teatru Polskiego. Postępy w nauce tańca sprawdzane były na zabawach tanecznych, które odbywały się również w Domu Katolickim, a w okresie letnim na „dechach” w parku tuż nad rzeką.⁴⁸

Również w październiku 1932 r. rozpoczęło swoją działalność Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej. Zebranie organizacyjne zgromadziło 45 młodych kobiet (po roku pracy skupiało 84 osoby). Przewodniczącą Stowarzyszenia została Maria Motyczyńska, wiceprzewodniczącą Leokadia Kolcówna, skarbniczką Janina Suchocka i sekretarką Irena Sasinowa.

Zebrania plenarne odbywały się zwykle co miesiąc, a zebrania zwane wieczornicami co tydzień w piątek. Porządek przeciętnego spotkania wyglądał następująco: najpierw pogadanka, później czytanie “Młodej Polki”, śpiewy, recytacje, często także wyświetlanie małego kina. Brano udział w grach i zabawach na boisku sportowym. Opiekunką Stowarzyszenia była M. Jesionowska. W 1932 r. Ks. T Jesionowski zorganizował Patronat dla Stowarzyszenia, którego celem była opieka nad działalnością KSMŻ, w skład którego weszły Panie: Czesława Lipowska, Eugenia Gałecka, Bronisława Murawska, Władysława Kocielska, Marianna Kicler, i Eugenia Zawisza⁴⁹.

Katolicki Związek Abstynentów

Należy wspomnieć o Katolickim Związku Abstynentów działających w ramach Akcji Kat. od 1933 r. Przewodniczącym Związku został Stanisław Rżewski, skarbnikiem Andrzej Koj, a sekretarzem Barbara Miecznikowska. Zebrania odbywały się raz w miesiącu. Składano okresowe śluby powstrzymywania się od spożywania jakichkolwiek napojów alkoholowych. Związek w 1933 r. liczył 38 osób⁵⁰.

Rycerstwo Jezusowe

Rycerstwo Jezusowe powołane w ramach Akcji Katolickiej skupiało ok. 600 dzieci. Zebrania również odbywały się co miesiąc. Rycerze i Rycerki zorganizowani byli w hufce, z których każdy miał swój własny sztandar.

We wszystkich tych organizacjach działało ok. 500-600 parafian. Tak wspomina swoje uczestnictwo w Akcji Katolickiej będący wówczas kilkuletni chłopcem ks. Franciszek Broma, obecnie proboszcz parafii Niegów.

Należałem do tzw. Krucjaty Eucharystycznej, która była odłamem Akcji Kat. Zapisałem się zaraz po pierwszej komunii św. Nasz zespół chłopięcy podzielony był na grupy (hufce) po około 40 dzieci; o ile dobrze pamiętam były dwa zespoły chłopców. Każda grupa miała swego św. patrona, swój proporczyk na drzewcu z krzyżem na górze, a na rękaw zakładaliśmy przepaski. Zbiórki odbywały się latem przy kościelnym ogrodzeniu od południowej strony kościoła. Po modlitwie była rozmowa z ks. proboszczem, śpiew pieśni kościelnych, a dla przygotowania dzieci do uczestnictwa we mszy św. organista pan Brzozowski śpiewał z nami przy akompaniamencie fisharmonii, którą wystawiał przed kościół “Króluj nam Chryste zawsze i wszędzie” i uczył pieśni kościelnych i dziecięcych.

W niedziele była zbiórka Krucjaty Eucharystycznej przed kościołem i czwórkami z proporczykami wejście do kościoła na Msze św. Opiekowały się nami również osoby starsze jeśli proboszcz i wikariusz byli zajęci.⁵¹

W czasie ośmioletniego funkcjonowania Akcji Kat. przy naszej parafii wzięło w niej udział około 8000 osób.

40. WP, XII.1938
41. WP, XII.1931; Aneks, załącznik nr 37, fot. 32 i 33.
42. APM, KP, s. 15.
43. WP, II,VI.1933 oraz APM, KP, s. 15.
44. WP, III.1933,
45. Informacje uzyskane od Marii Jesionowskiej (lat 95) w czasie rozmowy przeprowadzonej z nią w lutym 1997 r.
46. WP, II.1933, KP, s. 15 n.
47. WP, II.1933.
48. WP, X1.1932; KP, 15 nn.
49. WP, IX.1932, IIl.1933; Aneks, załącznik nr 38, fot. 34, 35 i 36.
50. WP, III 1933.
51. Ks. Franciszek Broma “Moje wspomnienia z życia Akcji Katolickiej w Markach”. Gazeta Marecka, wrzesień 1995,

Robert Kalisiak