Poglądy polityczne mieszkańców Wołomina na podstawie wyników wyborów w latach 1918-1938 (III)

Wybory w 1922 roku

Wybory 1922 roku odbyły się w warunkach po uchwaleniu nowej konstytucji tzw. marcowej, uchwalonej 17 marca 1921 roku. Konstytucja powołała druga izbę parlamentu – senat. Przyjęto nową ordynację wyborczą, ustalającą liczbę posłów 444, zaś liczbę senatorów na 111 (¼ liczby posłów). 372 posłów wybierano z list okręgowych, zaś 72 z tzw. list krajowych. Podobnie z list krajowych wybierano 18 senatorów. Kraj podzielono na 64 okręgi. Wołomin należał wraz z powiatem radzymińskim, mińskim i warszawskim do okręgu 2¹². Do zdobycia było w nim 5 mandatów, o które starało się 77 kandydatów¹³. W wyborach tych dysponujemy dokładniejszymi danymi dla samego miasta Wołomina. Na 6248 mieszkańców Wołomina, uprawnionych do głosowania było 2520, głosowało 1884, ważnych głosów oddano 1855. Frekwencja wyniosła więc 75%.

Najwięcej głosów padło znów na listę narodowych demokratów: Chrześcijański Związek Jedności Narodowej zdobył 946 głosów¹⁴, to jest ponad 50% ważnych głosów. Chrześcijański Związek Jedności Narodowej, przez przeciwników politycznych przezwany „Chjeną”, był koalicją Związku Ludowo-Narodowego, Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Pracy, Narodowo-Chrześcijańskiego Stronnictwa Ludowego i Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Rolniczego.

Drugie miejsce zajął Blok Mniejszości Narodowych Rzeczpospolitej Polskiej, w warunkach mazowieckich będący głównie listą reprezentującą Żydów. Zdobył on 517 głosów, co stanowiło 28% głosów¹⁵. Ugrupowanie będące porozumieniem ugrupowań białoruskich, niemieckich, ukraińskich i żydowskich powstało w 1922 roku z inicjatywy posła Izaaka Grünbauma, w przyszłości jednego z założycieli państwa Izrael. Skupiał on wówczas wszystkie żydowskie ugrupowania polityczne, poza socjalistami i folkistami.

Trzeci wynik otrzymała lista Polskiej Partii Socjalistycznej: 298, co stanowiło 16% ważnych głosów¹⁶. Kolejne miejsce zajęło Narodowe Zjednoczenie Ludowe „Polskie Centrum”: 59 głosów¹⁷. Była to grupa rozłamowa ze Związku Ludowo-Narodowego, która wystartowała w tych wyborach w koalicji ze Stronnictwem Katolicko-Ludowym i Klubem Mieszczańskim. Znalazło się także w Wołominie 15 wyborców głosujących na Komunistyczny Związek Proletarjatu Miast i Wsi, który był komitetem wyborczym nielegalnej Komunistycznej Partii Robotniczej Polski. Partia ta, w późniejszych latach działająca jak Komunistyczna Partia Polski powstała w 1918 roku ze zjednoczenia radykalnie lewicowych ugrupowań PPS-Lewica i Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy. Nie uznawała państwa polskiego i dążyła do jego likwidacji.

Jedenaście głosów zdobył Żydowski Demokratyczny Blok Ludowy, czyli folkiści. Cztery głosy zdobyli żydowscy komuniści z Ogólnego Żydowskiego Związku Robotniczego w Polsce, znanego szerzej pod nazwą Bund (jid. związek). Trzy głosy oddano na listę PSL „Wyzwolenie” i Lewica Ludowa. Dwa głosy uzyskało Polskie Stronnictwo Ludowe¹⁸.

Rezultatem wyborów było przyznanie ośmiu mandatów poselskich dla ChZJN i jednego dla PPS¹⁹. Wybrani posłowie, to Antoni Marylski, reprezentujący Związek Ludowo-Narodowy, ziemianin mieszkający w Pędzicach k. Warszawy, prezes Koła Rolniczego i publicysta, Juljan Łabęda z Narodowo Chrześcijańskiego Stronnictwa Pracy, ślusarz z Nowego Dworu, ks. Adam Wyrębowski z Klubu Chrześcijańsko-Narodowego, będący wówczas Naczelnym Kapelanem Policji Państwowej, Ignacy Rowicki ze Związku Ludowo-Narodowego, dyrektor gimnazjum w Mińsku Mazowieckim oraz Adam Pragier z Warszawy, reprezentujący Polską Partię Socjalistyczną doktor ekonomii, były legionista²⁰.

Wyniki wyborów do senatu zostały przedstawione w statystyce bez podziału na poszczególne miasta powiatu. Przytoczone wyniki dotyczą Wołomina i Radzymina łącznie. Mieszkańców w miastach powiatu było wówczas 10449, z czego uprawnionych do głosowania: 3040. Oddano ważnych głosów 2328. Najwięcej głosów w powiecie zdobyła lista ChZJN z wynikiem 1224 głosy (52%).

Drugie miejsce zajął Blok Mniejszości Narodowych, z wynikiem 942 głosy (40%!). 122 głosy uzyskało PPS (5%). Padły również głosy na PSL „Wyzwolenie” (14), KPRP (10), Unię Narodowo-Ludową (7) Narodowe Zjednoczenie Ludowe “Polskie Centrum”(7), oraz na Żydowski Demokratyczny Blok Ludowy (2). Z województwa warszawskiego wybrano 7 senatorów, pięciu z ChJZJN. Po jednym z Bloku Mniejszości i PPS. Byli to: ks. Józef Teodorowidz (Klub Chrześcijańsko-Narodowy, arcybiskup obrządku ormiańskiego), Michał Bojanowski (Zjednoczenie Ludowo–Narodowe, Klice pow. Ciechanów), Błażej Krzywkowski (Zjednoczenie Ludowo–Narodowe, Strzelno p. Ciechanów), Stanisław Brun (Zjednoczenie Ludowo–Narodowe, przemysłowiec z Warszawy), Bolesław Bielawski (Zjednoczenie Ludowo–Narodowe, adwokat z Warszawy), Lejb Kowalski (Koło Żydowskie w Senacie – Klub Senatorów Żydowskich w Radzie Narodowej – Stronnictwo Syjonistyczno – Ortodoksyjne „Mizrachi”, był to nurt religijnego syjonizmu), Ksawery Prauss (PPS, były legionista, nauczyciel z Warszawy, członek TOPR i członek zarządu Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem)²¹.

12. Statystyka wyborów do sejmu i senatu odbytych w dniu 5 i 12 listopada 1926 roku, Warszawa 1926, s. 1.
13. Tamże, s. 6.
14. Statystyka wyborów do sejmu i senatu odbytych w dniu 5 i 12 listopada 1926… , s. 16.
15. Tamże.
16. Tamże.
17. Tamże.
18. Tamże.
19. Tamże, s. 118.
20. T. Rzepeccy, Sejm i senat 1922 – 1927… , s. 128.
21. T. Rzepeccy, Sejm i senat 1922 – 1927…, s. 437-438.

„Rocznik Wołomiński”
tom XIV, 2018

Michał Janik