W 1892 r. na zjeździe w Paryżu powstała Polska Partia Socjalistyczna głosząca w swoim programie hasła niepodległości Polski, utworzenia państwa demokratycznego, zorganizowania wolnych wyborów, całkowitego równouprawnienia wszystkich narodowości wchodzących w skład Rzeczypospolitej, ustanowienia prawodawstwa pracy, 8-godzinnego dnia pracy, równej płacy kobiet i mężczyzn przy równej pracy, minimum płacy robotniczej, zabezpieczenia socjalnego pracowników na wypadek choroby, wypadku przy pracy, starości i bezrobocia, stopniowego uspołecznienia ziemi, fabryk i komunikacji. Czołowymi działaczami PPS byli wówczas Bolesław Limanowski, Stanisław Mendelson, Stanisław Wojciechowski – późniejszy prezydent, Józef Piłsudski, potem także Ignacy Daszyński. Głównym celem PPS było odzyskanie niepodległości.
Początki działalności PPS w naszym regionie sięgają lat 1905-1906, gdy w Rosji i całym Królestwie Polskim pod zaborem rosyjskim trwały walki rewolucyjne z caratem. W nocy z 17 na 18 sierpnia 1905 r. grupa działaczy robotniczych przybyłych z Warszawy rozpoczęła agitację ze strajkiem. Nazajutrz doszło do niego na terenie huty szkła i w niektórych zakładach rzemieślniczych. W odpowiedzi policja rosyjska aresztowała kilkunastu uczestników strajku, Polaków i Żydów. Skazano ich niebawem na kary aresztu.
W tym samym roku przyjechał do Wołomina Józef Piłsudski, który organizował tu oddziały Bojowe PPS prowadzące walkę z caratem metodami terroru. W październiku 1906 r. zastrajkowali robotnicy huty szkła domagając się podwyżki płac i wynajęcia do pracy robotników wyjmujących butelki z pieca. Po pięciu dniach dyrekcja zawarła z nimi kompromisowe porozumienie – wynajęto robotników, płacy jednak nie podniesiono. W tym samym roku pracownicy fabryki łóżek braci Piernikarz, zorganizowali się w związek zawodowy kierowany przez PPS i wywalczyli 9-godzinny dzień pracy, podwyżkę płac o 5 do 15%, bezpłatną pomoc lekarską, uznanie organizacji związkowej przez właścicieli zakładu. Wpływy PPS w mieście wyraźnie wzrosły.
Klęska rewolucji w Rosji spowodowała jednak upadek partii robotniczych. Pierwsza wojna światowa także osłabiła ich wpływy. W rezultacie, po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, w pierwszych wyborach do Sejmu 26 stycznia 1919 r., PPS zdobyła w Wołominie zaledwie 18 głosów, tj. 1%. Porażka ta sprawiła, że w pierwszych wyborach do Rady Miejskiej w Wołominie jesienią 1919 r. PPS nie wystawiła własnej listy. Wielki sukces odniosła natomiast Narodowa Demokracja. W II Rzeczypospolitej PPS należała jednak do liczących się partii politycznych, biorących czynny udział w
życiu publicznym, wchodzących w skład poszczególnych rządów koalicyjnych, innym razem należących do opozycji.
Już w 1922 r., przed kolejnymi wyborami do Sejmu, powstał w Wołominie Komitet Robotniczy PPS na czele z Januszem Prylińskim – studentem prawa Uniwersytetu Warszawskiego, Stanisławem Nadajem – zesłańcem i działaczem partii od 1903 r. pracownikiem handlu, Stefanem Piątkowskim –
murarzem, Piotrem Kielakiem – tokarzem, Antonim Dermo – byłym legionistą I Brygady i obrońcą ojczyzny z lat 1918-1921. Później do PPS wstąpili nauczyciele Józef Kwapiszewski i Alfred Orwicz-Żyliński. Partia miała w Wołominie 31 członków. Rezultaty ich działalności szybko stały się widoczne.
W wyborach do Sejmu 5 listopada 1922 r. na listę PPS padło w Wołominie już 298 głosów, tj. ponad 16%, a w wyborach do Rady Miejskiej 28 marca 1926 r. – 25% głosów. Wówczas to w 24-osobowej Radzie zasiadło sześciu PPSów.
PPS należała do lewicy politycznej. Była partią patriotyczną, antykomunistyczną. Część jej członków widziała jednak w komunistach partnerów w walce robotników, dlatego w 1926 r. powstała rozłamowa PPS-Lewica opowiadająca się za współpracą z Komunistyczną Partią Polski. W Wołominie należeli do niej L. Piekarski, Maurycy i Zygmunt Linde, Stefan Jarząbek, Marian Wróbel i Icek Kac. Frakcja rozłamowa PPS nie zdobyła sobie jednak poparcia w mieście i po trzech latach zniknęła z życia politycznego.
PPS poparła zrazu zamach majowy 1926 r. dokonany przez Józefa Piłsudskiego. Później jednak sprzeciwiła się dyktatorskim zapędom Marszałka i weszła w skład opozycji sejmowej. Niebawem partie lewicy i centrum utworzyły wspólną organizację – Centrolew – i wystąpiły do walki z sanacją pod hasłem przywrócenia systemu parlamentarnego. Działalność PPS w Wołominie polegała wówczas na organizowaniu imprez z okazji dnia młodzieży socjalistycznej, zawodów sportowych, akademii, dni oświaty i kultury.
Komitetem Miejskim PPS w Wołominie kierował Antoni Dermo przy współpracy Józefa Kwapiszewskiego. W wyborach do Sejmiu 4 marca 1928 r. partia zdobyła w Wołominie 636 głosów, tj. prawie 19% ogółu. Natomiast w wyborach do Rady Miejskiej 14 kwietnia 1929 r. ruch socjalistyczny wystąpił już rozbity, bowiem powstała nowa partia rozłamowa – PPS dawna Frakcja Rewolucyjna, opowiadająca się po stronie Józefa Piłsudskiego. Grupa ta zdobyła dwa mandaty (A. Czyżewski i J. Sęk), natomiast sama PPS – sześć, w tym Dermo).
Ostra walka obozu J. Piłsudskiego z opozycją wydała niebawem owoce. Wpływy Centrolewu wyraźnie zmalały, wzrosła natomiast pozycja prorządowego BBWR (Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem). Uwidoczniły to kolejne wybory do Sejmu przeprowadzone w listopadzie 1930 r. Centrolew uzyskał wówczas w Wołominie tylko 385 głosów tj. 9,5% zwolenników PPS.
Mimo to PPS nadal liczyła się w Wołominie, podobnie jak i w całej Polsce. W wyborach 27 maja 1934 r. do Rady Miejskiej zdobyła 16% głosów i cztery mandaty (radnymi zostali m. in. murarz Stefan Piątkowski i nauczyciel L. Kuntzel). Partia miała wówczas w Wołominie około 60 członków, własny lokal, organizowała pochody 1-majowe, wiece, wywierała silny wpływ na pracowników huty szkła “Vitrum”, posiadał własną organizację młodzieżową. Gdy po ciężkich doświadczeniach ruch komunistyczny w Europie przestał walczyć z socjalistami i wezwał ich do wspólnego przeciwstawienia się rosnącemu w siłę faszyzmowi, w Polsce pojawiły się próby utworzenia jednolitego Frontu Ludowego z udziałem PPS i KPP. W Wołominie rzecznikami współpracy obu partii byli Antoni Dermo, murarz Stefan Piątkowski, introligator Franciszek Serżysko i nauczyciel Kuntzel z PPS. 1 maja 1936 r. i 1937 r. obie partie zorganizowały w Wołominie pochody robotnicze z udziałem około 2 tys. os. w każdym z nich. Kierownictwo PPS odrzuciło jednak ofertę współpracy z KPP, traktowaną jako agentura obcego i wrogiego mocarstwa, i do szerszego współdziałania obu partii nie doszło. Wkrótce później działacze KPP przebywający na emigracji w ZSRR zostali wymordowani na rozkaz Stalina, a sama partia rozwiązana na mocy uchwały III Międzynarodówki Komunistycznej. Z innych powodów zniknęła ze sceny politycznej PPS – dawna Frakcja Rewolucyjna.
Największym przejawem aktywności PPS i KPP był długotrwały strajk w hucie “Vitrum”, rozpoczęty 12 maja 1937 r. Wybuchł on na tle ekonomicznym, skończył się natomiast podpisaniem 25 czerwca kompromisowego porozumienia. Strajkujący uzyskali prawo do pracy, podwyżkę płac dla najniżej zarabiających, nowe, korzystniejsze stawki dla hutników.
W obliczu rosnącego zagrożenia ze strony faszyzmu PPS wyrzekła się działalności opozycyjnej i wezwała cały naród polski do ofiarności na rzecz kraju. Socjaliści wraz z całym społeczeństwem wzięli aktywny udział w obronie Polski w 1939 r., a potem weszli w skład rządu polskiego na emigracji i podziemnego państwa za okupacji.
Wieści Podwarszawskie
R.5, 1995 nr 1 (203) (8 I)
+ There are no comments
Add yours