Jak wspomniano już wyżej, pierwsze lata okupacji poświęcone były organizowaniu się ruchu ludowego i zbrojnego w warunkach konspiracji. Dostosowanie się do wymogów życia konspiracyjnego w warunkach okrutnego terroru, którego rozmiary przekroczył wszelkie przewidywania – wymagało żmudnej pracy oraz wielkiej ostrożności. Rozwinięcie w takich warunkach poważniejszych akcji zbrojnych wymagało więc czasu. Determinantami tego stanu były co najmniej dwa czynniki:
1. Brak broni. Sytuacja ta była szczególne dokuczliwa w środowisku wiejskim, w zasadzie nie przygotowanym ze swej natury do tego rodzaju działalności.
2. Brak wyszkolonej kadry dowódczej i żołnierskiej.
Trudności te należało pokonywać, licząc przede wszystkim na własne siły i możliwości. Rozwinięto więc dużą działalność w celu gromadzenia broni i amunicji, jak również szkolenia wojskowego. Z tych względów pierwsze lata działalności charakteryzują się w zasadzie działalnością prewencyjno-szkoleniową jak: dbałość o stworzenie warunków pełnej konspiracji poprzez likwidację zdrajców bądź ostrzeżenia dla odosobnionych, ale przecież istniejących osobników podatnych na współpracę z okupantem. Innym kierunkiem działania to likwidacja i niszczenie spisów ludności uniemożliwiających okupantowi wywóz na roboty przymusowe do Rzeszy młodzieży wiejskiej oraz spisów kontyngentowych i sabotaż w dostarczaniu produktów żywnościowych w ramach nałożonych kontyngentów. Tego rodzaju akcje obok działalności propagandowo – uświadamiających, podnosiły morale środowiska chłopskiego.
Ważniejsze akcje zbrojne przeprowadzono głównie w 1943 i 1944 roku. Należały do nich:
- 23 czerwca 1943 r. – nieudana próba likwidacji znienawidzonego komisarza rolnego (landkomisarza) Rudolfa Zimmera we wsi Wiktoria. Dokonano jedynie konfiskaty trzody w jego osobistym majątku. W akcji brało udział 16 żołnierzy OS BCh. pod dowództwem Mariana Gotowca “Antka Szczura”.
- W listopadzie 1943 r. 8 żołnierzy OS BCh na rozwidleniu dróg Czarna – Helenów pod Wołominem dokonało konfiskatę 2 platform załadowanych cukrem, przeznaczonych dla sklepów niemieckich w Wołominie. Cukier rozprowadzono wśród ludności wiejskiej.
- W 1943 r. przeprowadzono akcję w celu likwidacji dokumentów w gminie Starchówka. 15-osobowy OS BCh pod dowództwem Mariana Gotowca “Antka Szczura” w czasie przeprowadzania akcji spotkał się z 35-osobowym Oddziałem niemieckim. W Wyniku zdecydowanej akcji (przeprowadzonej nocą), Niemcy zostali zmuszeni do ucieczki. Akcję likwidacyjną gminy przeprowadzono zgodnie z zamiarem (spalono dokumenty oraz skonfiskowano sprzęt biurowy).
- W lutym 1944 r. OS BCh pod dowództwem Mariana Gotowca “Antka Szczura” przeprowadził akcję na Liegenschaft w Woli Rasztowskiej. Zniszczono urządzenia i maszyny rolnicze oraz zarekwirowano inwentarz żywy. W akcji współdziałał OS BCh pow. warszawskiego pod dowództwem Stanisława Wacholskiego “Kreta” – który uprowadził inwentarz do dyspozycji II Okręgu BCh.
- W kwietniu 1944 roku OS BCH w 30-osobowym składzie, pod dowództwem Mariana Gotowca “Antka Szczura” przeprowadził starannie przygotowaną akcję zlikwidowania 24-osobowego posterunku niemieckiego, ochraniającego linię kolejową w rejonie stacji Klembów oraz most kolejowy na rzece Rządza. Posterunek znajdował się w ufortyfikowanej willi Rytla, znajdującej się tuż przy torze. W Wyniku walki zlikwidowano 23 Niemców – bez strat własnych. W przygotowaniu akcji i przeprowadzeniu dokładnego rozpoznania dużą rolę odegrała Czesława Gotowiec c. Jana (obecnie Kotniewicz). Zdobyto dużą ilość broni i amunicji. Akcję przeprowadzono tak precyzyjnie, że nie naraziło to miejscowej ludności na akcję odwetową – mimo próby pacyfikowania przez Niemców okolicznej wioski Lipka. W czasie pacyfikacji przez Niemców tej wsi zostało zabitych w czasie ucieczki dwóch mieszkańców – chłopów.
- 28 lipca 1944 roku OS BCh pod dowództwem Mariana Gotowca “Antka Szczura” w składzie 24 żołnierzy podjął akcję przeciwko Niemcom, rekwirującym konie we wsi Krusze. W czasie potyczki, która wywiązała się z grupą rekwirującą, zabito 2 Niemców i 1-go raniono. W czasie walki nadjechały samochody ciężarowe, w których znajdowało się około 300 Niemców. Rozwinęli oni natarcie przeciwko BCh-owcom. Wobec miażdżącej przewagi OS BCh wycofał się do lasu klembowskiego – bez strat własnych. W czasie walki zginął sołtys wsi Krusze, żołnierz miejscowej placówki BCh – Marian Gorczyński.
- Na przełomie m-ca lipiec-sierpień 1944 roku, w czasie rajdu wysuniętych oddziałów Armii Radzieckiej w ogólnym kierunku na Radzymin, Oddziały BCh obwodu i Oddział AK unieruchomiły na kilka dni niemiecki pociąg pancerny na linii Tłuszcz – Łochów, uniemożliwiając mu wykonywanie zadań. Pociąg unieruchomiono poprzez zniszczenie odcinków torów.
- 30 lipca 1944 roku OS BCh gm. Małopole w sile 8 ludzi, zdobyło magazyn wojsk niemieckich we wsi Dąbrówka, zawierający umundurowanie oraz oporządzenie wojskowe. Część zawartości magazynu rozdano ludności, resztę przekazano OS BCh Obwodu BCh.
- Około 15 sierpnia 1944 roku, podczas wycofywania się wojsk niemieckich przed Armią Radziecką, Marian Gotowiec “Antek Szczur”, ze swym ojcem Janem oraz bratem stryjecznym Eugeniuszem – rozkopali groblę biegnącą poprzez bagna między Tłuszczem a Kruszem. Wycofujące się 2 niemieckie transportery opancerzone ugrzęzły w bagnie i zostały przez Niemców w popłochu porzucone.
Przez cały okres swojego istnienia BCh kontrolowały wszelkie poczynania władz okupacyjnych. Systematycznie we wszystkich gminach była niszczona dokumentacja, rozbrajane posterunki policji granatowej, niszczono „bimbrownie” przeciwdziałając rozpijaniu ludności. Łącznie przeprowadzono około 92 akcji w tym 31 bojowych i 61 sabotażowych.
Opracowano w styczniu 1973 roku w oparciu o ustne relacje:
Podstawowa główna relacja: B. Komendanta 5 Obwodu, II Okręgu BCh Mariana Gotowiec s. Franciszka, podpułkownika rez. WP
B. Zastępcy Dowódcy Oddziału Specjalnego BCh 5 Obwodu – Władysława Rytel – Kuc, majora rez. WP
B. członka Komendy 5 Obwodu BCh i Komendanta LSB – Stanisława Śliwy
B. łączniczki wojewódzkiej Komendy 5 Obwodu BCh – Justyny Rytel – Kuc
B. członka kierowniczej „trójki” LZK na pow. Radzymin – Haliny Koskowskiej,
Eugeniusz Gotowiec
Krótki zarys monograficzno – faktograficzny Batalionów Chłopskich na terenie powiatu Radzymin (obecnie Wołomin) w latach 1939 – 1944
(kopia maszynopisu ze zbiorów PCDiT w Wołominie)
W artykule jest błąd w nazwisku poległego w lipcu żołnierza BCh. Był nim mój dziadek Marian Gorczyński. Był on również sołtysem wsi Krusze. Szczegóły tego zdarzenia są również mi znane. Warto byłoby sprostowac błędy a na pewno poprawić nazwisko mojego dziadka.
Proszę o kontakt.
Piotr Marian Gorczyński
Jestem na FB,
Mieszkaniec Wołomina.
Chętnie zamieścimy taki materiał, jeśli dysponuje Pan tekstem. Próbujemy się skontaktować przez fb…