Zabytki na terenie Dąbrówki i okolic

Bogata historia omawianego regionu pozostawiła po sobie liczne świadectwa w postaci kultury duchowej i materialnej.

Jednym z zabytków jest kościół parafialny zbudowany w stylu neogotyckim, jednonawowy z wieżą od zachodu. Znajduje się tu cenny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, malowany na desce zapewne w XVII w., gruntownie przemalowany w 1954 r. W świątyni znajdują się ponadto zabytki sztuki sakralnej. Najcenniejsze z nich to:

• Monstrancja rokokowa z 1786 r.;
• Kielich późnorenesansowy z pierwszej ćwierci XVII wieku, z fundacji Mikołaja Laskowskiego, wojskiego nurskiego, z herbem Korab (Laskowskich) na stopie oraz inicjałami fundatora;
• Kielich gładki z drugiej połowy XVII w.;
• Relikwiarz Drzewa Krzyża Św., z drugiej połowy XVIII w.;
• Krzyż ołtarzowy z początków XIX w.;
• Drewniane lichtarze barokowe, z XVIII w.;
• Srebrne lichtarze z połowy XIX w.;
• Ornat z początku XVIII w., z bokami z tkaniny francuskiej;
• Ornat z tkaniny srebrnolitej w pasy z drugiej połowy XVII w.;
• Ornat z aksamitu z naszytymi siedmioma gwiazdami orderowymi z monogramem Stanisława Augusta, wysadzanymi granatami z połowy XVIII w.

W kaplicy pogrzebowej, wzniesionej współcześnie z kościołem, warto zwrócić uwagę na obrazy:

• Matki Boskiej z Dzieciątkiem i nieznaną świętą w barokowej ramie, pochodzący z drugiej połowy XVII w.
• Chrztu Chrystusa, kopia wg Carlo Maratty, z połowy XIX w.;
• Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z 1753 r.;
• Jana Nepomucena z połowy XIX w.

Warto też przyjrzeć się barokowym rzeźbom św. Floriana i Rocha oraz aniołkom z XVIII w.[1]

Cennym zabytkiem jest także akt urodzenia poety Cypriana Kamila Norwida, który zachował się w księgach parafialnych.

Cmentarz parafialny w Dąbrówce poza swą funkcją oczywistą, jest źródłem do badania dziejów i zbiorowym zabytkiem sztuki. Spotkać tu można dzieła sztuki w formie rzeźby nagrobnej, szczególnie te z XIX w., kiedy to cmentarze przykościelne zaczęto przenosić w miejsca oddalone od zabudowań ludzkich. „Rzeźba nagrobna od czasów oświecenia ukazuje wiele motywów ikonograficznych, wprowadzanych przez artystów włoskich. Symbolika chrześcijańska zostaje zastąpiona przez antyczne personifikacje śmierci. Pojawiają się postacie żałobnic, geniusze sławy, miłości i śmierci, nagrobki w formie sarkofagów i steli.”[2] Wpływ ówczesnej sztuki widoczny jest na nagrobku księdza Jana Sypniewskiego, proboszcza parafii, zmarłego 11.XII.1852 r., a także Franciszka Czapskiego, dziedzica dóbr Małopole, byłego sędziego pokoju powiatu lipnowskiego, który „przeżywszy lat 65 umarł 25.XII.1853 r.” Interesujące są płyty nagrobkowe na grobie Rocha Ozimińskiego, proboszcza parafii Dąbrówka i dziekana dekanatu radzymińskiego, Ignacego von Egerta, inspektora szkolnego (zm. 1875 r.) i wiele innych. Artystycznie wykonane są także, dziś już zabytkowe, tablice Marii von Egert.

Wędrując po Dąbrówce i okolicy łatwo można dostrzec kapliczki przydrożne. Każdy obserwujący tę okolicę dojdzie do wniosku, że trudno sobie wyobrazić krajobraz tej ziemi bez krzyży przydrożnych czy kapliczek. Spotkać te kapliczki, liczące po 100 i więcej lat, można we wszystkich miejscowościach parafii Dąbrówka. Ocaliła je pobożność ludu, tradycja i wartość zabytkowa. Owe kapliczki stoją pomiędzy wsiami, na rozstajach dróg i polanach leśnych.

Kapliczki przydrożne – niewielkie budowle kultowe, wznoszone w celach wotywnych, dziękczynnych, obrzędowych, upamiętniające ważne wydarzenia z historii narodowej, lokalnej, są świadectwem nie tylko pobożności, ale i wydarzeń historycznych. Kapliczki są dziełami miejscowych budowniczych i artystów ludowych. Inskrypcje informują o rodzinnych radościach i smutkach. Fundatorzy dziękują za doznane łaski, proszą o obronę przed chorobą, o żywą wiarę, błogosławieństwo, błagają o odwrócenie klęsk. Na kapliczkach spotykanych w tych stronach przeczytać można oto takie napisy: „Odwróć od nas głód, mór ciężki”, „Zachowaj od krwawej wojny”, „Użycz zdrowia i żyznych lat”. Architektura kapliczek nawiązuje do różnych stylów historycznych, najczęściej przypomina gotyk, barok, renesans lub klasycyzm.

W Dąbrówce na szczególną uwagę zasługują trzy kapliczki z połowy XIX w. i początku XX. Są to kapliczka Św. Rocha, Chrystusa Frasobliwego i Św. Anny.

Na terenie gminy Dąbrówka znajduje się również kilka godnych uwagi zabytków architektury świeckiej.

W Jaktorach-Chajętach zachował się dwór wybudowany około 1827 r. dla rodziny Czarnkowskich. W 1910 r. dwór z majątkiem zakupił Roman Walenty Jeleniewski. W 1912 r. dwór został rozbudowany według pomysłu architekta Tadeusza Zielińskiego. Wówczas dobudowano mu piętro i nadano klasycystyczny charakter. Dwór ten jest murowany z cegły, otynkowany, częściowo podpiwniczony. Założony jest na planie prostokąta z portykiem kolumnowym na osi od frontu i pseudo ryzalitem poprzedzonym czterema kolumnami dźwigającymi balkon w elewacji ogrodu. Przy wschodniej ścianie szczytowej znajduje się taras, nad nim balkon wsparty na czterech filarach. Układ wnętrza jest dwutraktowy z sienią pośrodku. Budynek jest dwukondygnacyjny. Portyk wsparty jest na czterech kolumnach toskańskich, zaś w polu tympanonu znajduje się płaskorzeźba figuralna w stylu secesyjnym. Dach czterospadowy, kryty czerwoną dachówką.[3] Obecnie dwór stanowi własność prywatną.

Piękny pałac zachował się w Ślężanach. Jest to budynek powstały w latach 1880 – 1889, prawdopodobnie na miejscu wcześniejszego obiektu z XVI w. Jego początki wiążą się z rodziną Chajęckich. Został wzniesiony z cegły i otynkowany. Pałac ma jedną kondygnację, jedynie partie objęte przez skrajne ryzality posiadają dwie kondygnacje. Budynek główny składa się z trzech członów, co podkreśla kształty dachów, gzymsów, obramień okien. Do budynku w początkach XX w. dostawiono skośne skrzydło wschodnie. Fasadą jest zwrócony na południe. Dach dwuspadowy, czterospadowy i mansardowy został pokryty blachą. Obiekt znajduje się w Nadbużańskim Parku Krajobrazowym, na skarpie Bugu.[4] Dziś pałac pełni funkcję domu konferencyjnego jednego z banków.

Laskowo-Głuchy, choć nie znajdują się na terenie gminy Dąbrówka, bardzo ściśle są z nią związane poprzez przynależność do parafii. Znajdujący się tu dwór został wzniesiony dla rodziny Zdzieborskich na przełomie XVIII/XIX w., następnie stanowił własność Jana Norwida (ojca poety) oraz Ludwiki ze Zdzieborskich. W latach 1824 – 1911 obiekt znajdował się w posiadaniu rodziny Suskich, a następnie Jeziorańskich. Obecnie obiekt stanowi własność znanego polskiego reżysera i jego córki.

Klasycystyczny drewniany dwór o konstrukcji zrębowej został wzniesiony na podmurowaniu i otynkowany. Jest to parterowa budowla, założona na planie prostokąta o dwutraktowym wnętrzu z sienią na osi. Budynek posiada w obu elewacjach od podjazdu i ogrodu ganki o drewnianych stropach zwieńczone trójkątnymi szczytami. Czterospadowy, wysoki, kryty gontem dach daje charakterystyczną dla XVIII-wiecznego budownictwa dworskiego sylwetkę. We wnętrzu zachowały się częściowo stropy belkowane oraz proste w swym rysunku kominki.[5]

Perłą architektury drewnianej jest unikalna na tym terenie plebania z końca XIX w., z gankiem ozdabianym drewnianą ornamentyką oraz witrażowymi oknami.

Przypisy:

• [1] Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. X, z. 27, red. I. Galicka i H. Sygetyńska, Warszawa 1969, s. 3-4.
• [2] M. Kowalik, Zabytki sepulkralne na terenie woj. ostrołęckiego, Ostrołęka 1988, s. 25.
• [3] O. Puciata, B. Kielak, Zabytki architektury woj. ostrołęckiego, Ostrołęka 1987, s. 14.
• [4] Tamże.
• [5] Tamże, s. 45.

Arkadiusz Wójcik