Parafia św. Izydora w Markach (I)

Tło historyczne erekcji parafii

Charakterystyka historyczno-geograficzno-religijna Marek

Marki leżą w środkowej części Niziny Mazowieckiej charakteryzującej się stosunkowo małym zróżnicowaniem urzeźbienia terenu. Wysokości bezwzględne wahają się tu w granicach 60-150 m n.p.m., zaś formy ukształtowania terenu powstały przede wszystkim w wyniku procesów denudacyjnych i fluwialnych. Natomiast formy glacjalne zostały silnie zatarte przez kolejne zlodowacenia, które przeszły przez Nizinę Mazowiecką powodując, że w krajobrazie dominują płaskie równiny lub tarasy rzeczne, urozmaicone i nasycone występowaniem różnego rodzaju wydm¹. Zarówno Marki jak i inne miejscowości leżące na Równinie Wołomińskiej cechuje obfitość występowania bardzo bogatych pokładów gliny, których miąższość sięga niekiedy kilkudziesięciu metrów².

Charakter topograficzny Marek dobrze ilustruje Mapa Topograficzna Królestwa Polskiego z 1843 r³.

W Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego pod hasłem Marki czytamy: położenie tej wsi jest na równinie ponad błotami wśród gruntów piaszczystych lub czarnopopielastych i mało urodzajnych, otoczonych zewsząd lasami; łąki obszerne wzdłuż rzeki Dłuski⁴.

Najstarsze ślady osadnictwa z terenu Marek pochodzą z ósmego tysiąclecia przed narodzeniem Chrystusa, kiedy to tereny Mazowsza ostatecznie opuścił lodowiec i kiedy to została ukształtowana rzeźba tego terenu. W terminologii geologicznej okres ten nosi nazwę holocenu. Wówczas to pojawili się tu pierwsi ludzie. Żyli zapewne gromadnie, a myślistwo, łowiectwo, zbieractwo i rybołówstwo były głównymi sposobami zdobywania pożywienia. Ludzie ci pozostawili po sobie ślady swej bytności w postaci narzędzi i broni, przede wszystkim strzał do łuku wykonanych z krzemienia⁵. W czasie prac wykopaliskowych przeprowadzonych w 1979 r. natrafiono na ślady bytności ludności tzw. Kultury trzcinieckiej (1700 p.n.e. – 1300 p.n.e.) w postaci przede wszystkim kilkuset fragmentów naczyń zasobowych i kilku krzemiennych półsurowców⁶. Od tego okresu osadnictwo na terenie naszej miejscowości ma swoją kontynuację z większymi lub mniejszymi przerwami, aż do czasów pojawienia pierwszych źródeł pisanych o Markach, co przypada na koniec XVI w.

Najstarsze wzmianki pisane o Markach znajdujemy w Metrykach Koronnych z 1589 r. Znajduje się tam konsens królewski dla Jana i Wojciecha Markowiczów na posiadanie młyna przy rzece Długiej. Marki w końcu XVI przez cały wiek XVII i prawie cały XVIII były wioska królewską należącą najpierw do dóbr ostatnich Jagiellonów, później Wazów i Sasów⁷.

W aktach parafialnych kościoła na Kamionku znajdujemy wzmiankę, że w końcu XVI i przez cały wiek XVII, Marki wchodziły w skład parafii należącej do tego kościoła⁸.

W lustracjach województwa mazowieckiego z lat 1660-1661 znajdujemy taką oto informację: dzięsięcina po tej wsi (tj. Marek – przyp. autora) należy do kościoła kobylskiego⁹. Kościół na Kamionku oddalony był od Marek o około 10 km natomiast świątynia w Kobyłce o ok. 5 km. (oczywiście chodzi tu o kościół drewniany w Kobyłce, na którego fundamentach postawiono w połowie XVIII w. dzisiejszą murowaną klasycystyczna świątynię – przyp. autora).

W kwietniu 1602 r. król Polski Zygmunt III darowuje Ojcom Bernardynom wieś Grodzisk wraz ze znajdującym się tu drewnianym (modrzewiowym) kościółkiem, zbudowanym według legendy przez królową Bonę w 1543 r.¹⁰ Po wybudowaniu przez ojców Bernardynów ok. 1640 r murowanego kościoła na Pradze, pod wezwaniem Matki Boskiej Loretańskiej¹¹ (dziś na ulicy Ratuszowej – przyp. Autora), kościółek w Grodzisku stał się jego filią. Według opinii miejscowych starych gospodarzy z Grodziska, kościółek modrzewiowy mocno spróchniały, rozebrano i pobudowano na jego miejsce nowy z drzewa sosnowego w 1862 r. ¹²

Tak więc kościółek w Grodzisku był świątynią lokowaną najbliżej Marek i być może, przynajmniej przez jakiś czas pełnił funkcję filii parafii praskiej i był kościołem parafialnym dla mieszkańców Marek. W każdym razie do chwili utworzenia samodzielnej parafii w Markach (październik 1917 r.) grodziski kościółek w XIX w. był dla mieszkańców Marek i okolicznych wiosek (Kątów Grodziskich, Drewnicy, Lewandowa, Siwek, Czerwonego Dworu i Pustelnika) kościołem parafialnym¹³. Tu też odprawiane były niedzielne nabożeństwa.

Jeśli idzie o przynależność parafialną mieszkańców Marek w końcu XVI i w XVII w., to mamy na ten temat sprzeczne informacje. W Archiwum Diecezji Płockiej znajdujemy bowiem wzmiankę o tym, że w XVII stuleciu do nowo utworzonej parafii praskiej na Kamionku należały m.in. wsie Marki, Pustelnik, Ząbki, Grodzisk¹⁴. Natomiast w lustracjach województwa mazowieckiego z lat 1660-1661 czytamy: lustracja po tej wsi (tj. Marek – R.K) należy do kościoła kobylskiego¹⁵. Ponieważ kościół na Kamionku oddalony był od Marek o ok. – jak już wspomniano wyżej – 10 kilometrów, a świątynia w Kobyłce o niespełna 5 km (chodzi o kościółek drewniany, na którego fundamentach postawiono w połowie XVIII w. murowaną klasycystyczną świątynię) należy uznać za najbardziej prawdopodobną wersję, że Marki należały do parafii w Kobyłce. Potwierdzeniem tego faktu jest również informacja zawarta w opracowaniu dotyczącym historii kościoła w Kobyłce¹⁶.

Zmiana przynależności parafialnej markowian miała miejsce w pierwszej połowie XVIII w., kiedy to decyzją ówczesnego Prymasa Polski Krzysztofa Antoniego Szembeka, który urząd ten sprawował w latach 1739-1748, Marki zostały wcielone do parafii Skaryszew na Pradze¹⁷. Potwierdzeniem tej informacji jest wzmianka w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego, gdzie czytany „w 1827 r. wieś (tj. Marki – RK] należała do parafii Skaryszew”¹⁸.

1. Por. Jerzy Kondracki, Geografia fizyczna Polski, 1978, s. 316.
2. Por, tamże, s. 320.
3. Aneks, załącznik nr 6.
4. Por. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, 1885. Tom VI, s. 123.
5. Prahistoria ziem polskich, t.1, Warszawa 1975, s. 318-319; Aneks, załącznik nr 7, tablica nr 1.
6. Z. Paciorek, Kultura trzciniecka na Mazowszu i Podlasiu, Warszawa 1984, s. 1-2, 22, 44; Aneks, załącznik nr 8, tablica nr 2.
7. Por. AGAD, MK, s. 135, 480; Aneks, załącznik nr 9.
8. B. Minkowski, P. Nitecki , Kamionek, Warszawa 1988, s. 47-49.
9. A. Wawrzyńczyk, Lustracje woj. mazowieckiego, 1660-1661 r., Warszawa 1989, s.54
10. Ks. Marian Stefanowski, Na marginesie katalogów Kościołów i Duchowieństwa Archidiecezji Warszawskiej na rok 1935; oraz APM. Aneks, załącznik nr 10, Akt nadania ziemi.
11. Aneks, załącznik nr 11, fot. nr 1.
12. APM, KP, s. 3.
13. Por. tamże.
14. ADP, KWI, 104n; oraz KW2, 154; oraz B. Mińkowski, Zarys dziejów parafii na Kamionku w Warszawie, Warszawa 1954, s. 117n.
15. A. Wawrzyńczyk, Lustracje…. s. 54
16. Ks. Marceli Weiss, Kościół Parafialny św. Trójcy w Kobyłce pod Warszawa, Kobyłka 1901 r., 4,
17. J. Bartoszewicz , Kościoły Warszawskie Rzymsko-Katolickie opisane pod względem historycznym , 1855, 360 i n.
18. Por. Słownik Geograficzny, dz. cyt., s. 123.

Robert Kalisiak