Właściciele

Na uwagę niewątpliwie zasługuje rodzina Drużbiców (Drużbiczów), która to założyła pierwsze wsie na terenie dzisiejszych Duczek, czyli Cuchowiec i Miąsze [2, 7]. Pierwsza wzmianka o tej rodzinie znajduje się w księgach z XV wieku. Niejaki Mikołaj Drużbic, chorąży warszawski księcia Bolesława V Warszawskiego, uzyskuje w 1471 roku nadanie ziem w dobrach Zastowo (dzisiejszy Zastów, część dzielnicy Wawer w pobliżu Żerznia) [2, 5]. Następnie ten sam Mikołaj Drużbic, pełniąc ponownie urząd chorążego warszawskiego, uzyskuje w roku 1478 nadanie dóbr Lipiny, o którym to nadaniu było już wspomniane powyżej [2,5]. Wieś Miąsse jest wymieniona jako własność szlachecka w rejestrze poborowym z roku 1526 (rok inkorporacji Mazowsza do Korony Królestwa Polskiego) [2,7]. Następnie w latach 1563 i 1580 jest wzmiankowany niejaki Kacper Drużbic h. Junosza z Lipin, Miessego i Cuchowca [2,7]. Oznacza to, że wsie te były jego dziedzictwem (co jednak nie jest jednoznaczne z tym, że był ich jedynym właścicielem). Natomiast interesujący wydaje się zapis z roku 1540, gdzie Drużbicowie h. Junosza są wymieniani jako panowie na Zagościńcu i Cuchowcu [2,6]. Jest to chyba jedyna znana adnotacja, w której jako panów na Zagościncu wymienia się Drużbiców. Niemniej jednak wzmianki o własnościach w przypadku Zagościńca zazwyczaj dotyczą „pozostałej części”. Drużbicowie władają tymi ziemiami co najmniej do roku 1624, kiedy to Gabryel Drużbicz h. Junosza syn Gabryela sprzedaje „swoją część” na dobrach Lipiny, Miąsze i Cuchowcu niejakiemu Andrzejowi Czosnowskiemu h. Pierzchała [10, 15].

Już w 1652 roku Mikołaj Czosnowski h. Pierzchała, syn Andrzeja z drugiego małżeństwa, sprzedaje Lipiny i Cuchowiec Grzybowskiemu [10, 15]. Natomiast w roku 1653 Jadwiga z Leżeńskich h. Nałęcz, wdowa po pierwszym mężu Janie Czosnkowskim h. Pierzchała, cześniku warszawskim, a po drugim Piotrze Lipskim h. Grabie, cześniku kaliskim, sprzedaje swoją część w Lipinach Stefanowi Bonawenturze Grzybowskiemu h. Prus II [10, 15]. Pewną ciekawostkę niewątpliwie stanowi fakt, że bratanek Jana Czosnowskiego pojął za żonę siostrę cioteczną (ze strony pierwszej żony ojca) Jana Grzybowskiego h. Prus II, ojca Stefana Bonawentury Grzybowskiego [10, 15]. Syn Stefana Bonawentury, również noszący imię Stefan, był cześnikiem nurskim, po którym urząd objął Antoni Płochocki h. Szeliga [15].

Mateusz Płochocki z Płochocina h. Szeliga, wnuk Sebastyana Płochockiego [16], pod koniec XVII wieku jest wzmiankowany jako dziedzic na Dzidziczkach (wsi o tej nazwie nie udało się znaleźć autorom artykułu w innych źródłach pisanych, dlatego wydaje się zasadnym wysnucie tezy, iż mogła to być przejściowa nazwa wsi uprzednio zwanej Miąsze, a następnie Duczki) i Lipinach [16, 17], który żonaty był z Teresą z Czosnowskich [15, 17]. Natomiast Teresa z Czosnowskich była wnuczką Jana Czosnowskiego h. Pierzchała i Jadwigi z Leżeńskich h. Nałęcz, a córką jedynego ich syna Mikołaja Czosnowskiego h. Pierzchała [15]. Synem Mateusza był Antoni Płochocki, cześnik nurski [15, 17]. Należy tu zaznaczyć, że Płochoccy z Płochocina pieczętowali się dwoma herbami – Szeligą i Osorya [10, 16, 17]. Oba herby w niektórych przedstawieniach są do siebie podobne, mimo różnych legend.

Zasadnym wydaje się stwierdzenie, że musiała istnieć jakaś umowa dotycząca dóbr Lipiny oraz Cuchowca między Stefanem Grzybowskim (lub Stefanem Bonawenturą Grzybowskim, co jednak wydaje się mniej prawdopodobne), a Mateuszem Płochockim z Płochocina (lub jego ojcem) na sprzedaż tych dóbr. W „Regestrze Diecezjów”, obejmującym diecezje z podziałem na dekanaty oraz parafie i wsie przynależne do tych parafii, wraz z wymienieniem ich właścicieli w latach 1783-1784, można znaleźć Duczki i Lipiny zapisane jako własność Płochockiego podczaszyca, syna Płochockiego Antoniego, podczaszego nurskiego [18]. Owym podczaszycem był Władysław Płochocki [16, 17]. Natomiast w „Herbarzu” Bonieckiego można znaleźć adnotację, że Piotr Walerian Lasocki h. Dołęga dziedziczy po swoim wuju Płochockim dobra Duczki i Lipiny [8, 15].

Piotr Walerian Lasocki h. Dołęga odsprzedaje dobra Lipiny i Duczki Klemensowi (?) Nakwaskiemu h. Prus II w roku 1789 [8, 15]. Warto w tym miejscu nadmienić, że w trakcie insurekcji kościuszkowskiej zarówno dobra Lipiny, jak i Duczki, uległy zniszczeniu w wyniku działań armii rosyjskiej [4, 19].

Już w roku 1794 syn Henryka – Franciszek Salezy Nakwaski – sprzedaje swoje dobra w okolicy Wołomina Wawrzyńcowi Meyerowi h. Jastrzębiec, który otrzymał szlachectwo rok wcześniej [20]. Meyerowie objęli swoim władaniem znacznie większy obszar ziem – znalazł się w nim Zagościniec, Zenonów, Lipiny Nowe, Wołomin itd. Po Wawrzyńcu dobra te dziedziczy Kazimierz Jan, a następnie Ludwik. Meyerowie cześć swoich ziem uwłaszczyli pracownikom folwarku, a część sprzedali bogatym okolicznym chłopom, co było związane z ukazem carskim o uwłaszczeniu chłopów [20, 21]. Już w latach 60 XIX wieku wyprzedali swoje ziemie w Wołominie [20]. Natomiast ziemie Duczek i Lipin zostały sprzedane przez tę rodzinę dopiero w roku 1877 [21]. W tym miejscu można uznać, że historia tych terenów przechodzi do zapisów czasów współczesnych.

Warto dodatkowo odnieść się do teorii pana Jarosława Stryjka z II tomu Rocznika Wołomińskiego, zgodnie z którą Ignacy Zaleski – dziedzic dóbr Lipiny w obwodzie Stanisławowskim, jak jest zapisane w nekrologach z „Kuriera Warszawskiego” – jest uznany za współwłaściciela Lipin, obecnie będących częścią gminy Wołomin [22]. Informacje uzyskane z „Kuriera Warszawskiego” [23,15] oraz z aktu zgonu [24], które były dość lakoniczne, w zestawieniu ze sprawdzeniem wszystkich dóbr Lipiny w obwodzie Stanisławowskim oraz przeprowadzoną kwerendą genealogiczną, pozwalają w sposób jednoznaczny odrzucić tę teorię. Ignacy Zaleski był dziedzicem dóbr Lipiny w parafii Jeruzal. W tej parafii w roku 1832 można odnaleźć akty chrztu dwóch jego synów (urodzonych w Grębkowie!) [25], a w roku 1850 akt zgonu jego żony Tekli z Boymów [26]. Akty chrztu jego synów zostały spisane w obecności dziedziców sąsiednich wsi, a przy samym Ignacym widnieje adnotacja, że jest dziedzicem wsi Lipiny, bez odniesienia, że chodzi o inne Lipiny niż te, które znajdują się na terenie parafii spisania aktów [25]. Pozwala to jednoznacznie stwierdzić, że Ignacy Lipiński był dziedzicem dóbr Lipiny obwodu Stanisławowskiego położonych w parafii Jeruzal.

Tabela 1. Zestawienie tabelaryczne zidentyfikowanych właścicieli dóbr Lipiny, Duczki, Cuchowiec (znak „?” oznacza daną niepewną lub nieznaną) [2, 6, 7, 10, 15, 16, 18].

Arkadiusz St. Rakoczy, Łukasz Boruc
Rocznik Wołomiński
tom XIII, 2017
Bibliografia:

• [1] Historyczny Polski, Atlas. 7, Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku, 1973, W. Pałucki (red.), Część I: Mapa. Plany.
• [2] Słownik Historyczno-Geograficzny Ziemi Warszawskiej w Średniowieczu, oprac. A. Wolff, K. Pacuski, do druku przygotowały M. Piber-Zbieranowska, A. Salina, red. T. Jurek, Warszawa 2013, Instytut Historii PAN.
• [3] Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2017, Ortofotomapa, Projekt GEOPORTAL.GOV.PL, Pobrane z: http://www.geoportal.gov.pl., dostęp: 14.08.2017
• [4] A. Kielak, L. Podhorodecki, Dzieje osady Wołomin i jej okolic od XV wieku do końca XIX wieku, w: Dzieje Wołomina i okolic, red. Podhorodecki L., Warszawa, 1984.
• [5] Archiwum Główne Akt Dawnych, Warszawa, Metryka Koronna. Libri Legationum.
• [6] Acta Episcopalia, zespół Archiwum Głównego Akt Dawnych.
• [7] Archiwum Skarbu Koronnego, rejestry poborowe, Archiwum Główne Akt Dawnych.
• [8] A. Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. 5: Mazowsze, Warszawa, 1892.
• [9] F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiewgo, 1895.
• [10] A. Boniecki, Herbarz polski, t. I–XVI. Skład główny Gebethner i Wolff w Warszawie, Warszawa, 1899-1913
• [11] Miesięcznik Heraldyczny. Organ Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie, 1908-1939.
• [12] U. Bijak, Nazwy miejscowe południowej części dawnego województwa Mazowieckiego, Wydawnictwo Naukowe DWN, Kraków, 2001.
• [13] WIG – Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 – 1939/, Mapa obszaru Wołomin 1934, [adres: http://igrek.amzp.pl, dostęp: 14.08.2017].
• [14] WIG – Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 – 1939/, Mapa obszaru Wołomin 1942, [adres: http://igrek.amzp.pl, dostęp: 14.08.2017].
• [15] M. J. Minakowski, Wielka Genealogia Minakowskiego, [adres: http:\wielcy.pl dostęp 14.08.2017].
• [16] S. Uruski, A. Kosiński, A. Włodarski, Rodzina: herbarz szlachty polskiej, Heroldium, Warszawa, 1904.
• [17] E. Płochocka-Przybyłko, Płochocin bardzo stary, Informator Ożarowski nr 42, 04.1998.
• [18] F. S. Czajkowski, S. Górzyński, K. Chłapowski, „Regestr Diecezjów” Franciszka Czaykowskiego, czyli Właściciele ziemscy w Koronie 1783-1784, Wydawnictwo DiG, 2006.
• [19] K. Boński, Tajemnice Zagościńca, Życie Powiatu na Mazowszu, nr 0016, 16 marca 2005.
• [20] B. Jamska, A. Marconi-Betka, E. Popławska-Bukało, M. Szulińska, Studium Historycznokonserwatorskie do rewitalizacji „Starówki Wołomińskiej”, Cz. I, Kierownik Działu Badań i Dokumentacji Zabytków Warszawy i Mazowsza, Warszawa luty-maj 2005.
• [21] K. Kielak, Historia szkoły podstawowej w Duczkach, [strona: http://www.szkoladuczki.pl, dostęp: 14.08.2015].
• [22] J. Stryjek, Rozwój przestrzenny Wołomina, w Rocznik Wołomiński, tom II, Wołomin, 2006.
• [23] Nekrolog w „Kurierze Warszawskim” 265/1835, http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/editionscontent?id=29977 (za: A. Tyszka, Nekrologi Kuriera Warszawskiego). Dostęp: 14.08.2017
• [24] Akt zgonu: Warszawa św. Andrzej, 370/1835 [indeks na http://geneteka.genealodzy.pl/] http://szukajwarchiwach.pl/72/159/0/-/6/skan/full/3GO4lHCVOb1OOWIt87E8DQ Dostęp: 14.08.2017
• [25] Akt chrztu: Jeruzal, 63 i 64/1833 [indeks na http://geneteka.genealodzy.pl/] Dostęp: 14.08.2017
• [26] Akt zgonu: Jeruzal, 39/1850 [indeks na http://geneteka.genealodzy.pl/] Dostęp: 14.08.2017
• [27] K. Niesiecki, J. N. Bobrowicz, Herbarz polski Kaspra Niesieckiego SJ., Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1841.

 1,368 odsłon,  2 odsłon dzisiaj

Łukasz Boruc