Pierwsza szkoła średnia w Wołominie

Od pierwszych dni okupacji we wszystkich dziedzinach życia społecznego w całym kraju narasta ruch oporu. Powstaje Tajna Organizacja Nauczycielska – TON. Na jej czele stoją wybitni działacze społeczno-oświatowi. Organizują oni i kierują oświatą i szkolnictwem z podziemia. Organizują tajne władze: wojewódzkie, powiatowe, miejskie i gminne. Z każdej istniejącej przed wojną szkoły, jeden najbardziej zaufany nauczyciel wchodzi w skład miejscowej komórki TON. W ten sposób powstaje tajna sieć administracji szkolnej, która ma za zadanie organizowanie tajnego nauczania przedmiotów zakazanych w szkołach jawnych i organizowanie nauczania w szkołach, które zostały zlikwidowane przez okupanta. Podjęto zadania zabezpieczenia mienia szkolnego, potajemnego drukowania podręczników, udzielania pomocy szkołom i nauczycielom. Przez cały okres okupacji toczy się walka o niepodległy byt narodu polskiego i zbiera coraz krwawsze żniwo.

Działacze podziemia na terenie Wołomina korzystają z zarządzeń władz niemieckich z dnia I.V.1940 r. i z dn. 15.VIII.1940 r. zezwalających na organizowanie typów szkół zawodowych na poziomie gimnazjum i uzyskują zezwolenie na uruchomienie szkoły handlowej pod nazwą:

PRIWATE KOEDUKATIONS HANDELSSCHULE IN WOŁOMIN KREIS WARSCHAU

PRYWATNA KOEDUKACYJNA SZKOŁA HANDLOWA W WOŁOMINIE

Dzisiaj są trudności z ustaleniem, z czyjej inicjatywy powstała ta szkoła, kto z nauczycieli tej szkoły wchodził w skład tajnej komórki TON, kto kierował na terenie miasta organizacją oświaty, kim byli w istocie ludzie wysiedleni z poznańskiego – Tadeusz Marchlewski – dyrektor tej szkoły, Stefania Marchlewska – nauczycielka języka niemieckiego – żona dyrektora z domu von Stranz? Dyrektor szkoły Tadeusz Marchlewski pozostawił po sobie najlepsze wspomnienia. Był doskonałym organizatorem i nauczycielem, troskliwym opiekunem i wychowawcą młodzieży. Wiedział o działalności młodzieży szkolnej w ruchu oporu.

Wiadomo jest, że Michal Wawrzynowski, mieszkaniec Wołomina, były wizytator Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jest jednym z najbardziej zasłużonych ludzi dla naszej szkoły. W okresie okupacji działał On w podziemnym ruchu oporu, był członkiem Tajnej Organizacji Nauczycielskiej, członkiem Komendy Głównej Powstańczych Oddziałów Specjalnych. “Jerzyki”. był On jednym z inicjatorów i organizatorów tej szkoły. Posyłał obu synów, starszego Bogdana, już po wojsku i młodszego Michała-Wojciecha do tej szkoły, a żona – Helena Wawrzynowska podjęła w niej pracę w charakterze nauczycielki przedmiotów ekonomicznych. Został On w grudniu 1942 roku aresztowany przez Gestapo i uwięziony w Warszawie na Pawiaku. W styczniu 1943 r. wywieziony do Obozu Koncentracyjnego na Majdanek i tam w kwietniu 1943 r. rozstrzelany.

Wiadomo bezspornie, że jednym z protektorów lej szkoły był Antoni Lumbe – inspektor powiatu warszawskiego działający w jawnym i jednocześnie tajnym nadzorze szkolnym. Pełnił on od czerwca 1942 r. do Powstania Warszawskiego funkcję Przewodniczącego Powiatowej Komisji Oświaty i Kultury z ramienia TON. Był to patriota, działacz wielkiego formatu, lecz mało komu dzisiaj znany na terenie Wołomina.

Nie znamy szczegółowej roli ani funkcji, jaką odegrała dla naszej szkoły w tamtych czasach Jadwiga Markowska, kierownik Szkoły Nr 2 w Wołominie, członek wołomińskiej komórki TON.

Szkoła nasza została uruchomiona w połowie października 1940 r. Zorganizowano jeden oddział 50-cio osobowy klasy I-szej.

Szkoła mieściła się w drewnianym budynku przy ul. Peronowej 5. W 1941/42 roku szkolnym w dwóch oddziałach klasy I-szej było 96 uczniów i 50-ciu uczniów klasy II-giej.

Razem Szkoła liczyła 146 uczniów. Od 1.IX.1941 r. Szkołę przeniesiono na ulicę Długą – obecnie Armii Ludowej 36. Na cele szkolne uzyskano 3 izby lekcyjne i pomieszczenia na kancelarię, pokój nauczycielski, poczekalnię i szatnię. Program nauczania wykluczał przedmioty: literaturę polską, historię, geografię Polski i naukę o Polsce. W tej sytuacji nauczyciele – Helena Wawrzynowska, Władysław Jesień i inni, narażając się, włączali niektóre elementy przedmiotów zakazanych przy nauczaniu korespondencji, organizacji i techniki handlu, higieny, przy innych przedmiotach, okolicznościach i okazjach. Rok szkolny 1941/1942 zakończył się: 50 uczniów II-giej klasy otrzymało promocję do klasy III-ciej. Część z nich podjęła naukę w jawnych szkołach i tajnych kompletach w Warszawie. Większość uczniów klasy I-szych otrzymała promocję do klasy II-giej.

W 1942/43 roku szkolnym z nieznanych nam powodów nie dokonano naboru do klas pierwszych. Z dwóch oddziałów klasy pierwszej poprzedniego roku utworzono jeden 60-cio osobowy oddział klasy II-giej. Wszyscy oni w tym roku otrzymali promocję do klasy III-ciej. Szkoła ta, od samego początku spełnianiała wiele różnorodnych funkcji i zadań. Uczyła zawodu, chroniła młodzież przed wywożeniem na roboty do Niemiec, stanowiła miejsce kontaktów i zbiórek młodzieży należącej do ruchu oporu, była punktem wymiany informacji i kolportażu prasy podziemnej.

W połowie marca 1943 r. niemieckie władze szkolne wydały rozkaz dyrektorom szkół handlowych o doprowadzenie wyznaczonej liczby młodzieży do urzędu pracy, zwanego “Arbeitsamt” celem wywiezienia ich na roboty do Niemiec. Zarządzenie to odnosiło się do całego okręgu warszawskiego. Jak wiadomo, rozkazu tego nie wykonano. Okupant nasilał terror, a jednocześnie narastał ruch oporu. W połowie 1943 r. okupacyjne władze szkolne bez podania powodów wydały zarządzenie, które nakazywało rozwiązać wszystkie szkoły prywatne zarówno powszechne, jak i zawodowe. Dotyczyło to również naszej szkoły. Szkolnictwo prywatne bowiem, w całym systemie szkolnym, w tym okresie było najbardziej niezależne. W tej sytuacji, z końcem 1942/43 r., po trzech latach istnienia, szkoła ta została rozwiązana, a budynek przejęto na szpital wojskowy, dla Niemców.

Tadeusz i Stefania Marchlewscy wyjechali z Wołomina. Młodzież coraz bardziej aktywnie działała w walce z okupantem. W lipcu 1944 r. w czasie akcji zginęli byli uczniowie tej szkoły – żołnierze Armii Krajowej: