Poglądy polityczne mieszkańców Wołomina na podstawie wyników wyborów w latach 1918-1938 (VI)

Lata 1935 i 1938

Wybory w latach 1935 i 1938 zostały przeprowadzone wg nowej ordynacji wyborczej. Ordynacja ta została wytworzona zgodnie z pryncypiami zdefiniowanymi przez marszałka Józefa Piłsudskiego. Ilość posłów miała być zmniejszona, zaś ordynacja odpartyjniona⁴⁷. W efekcie powstała dosyć skomplikowana, dwustopniowa konstrukcja. Najpierw następował wybór delegatów, następnie delegaci opracowywali listę kandydatów do sejmu, dopiero tak przygotowane listy były poddawane głosowaniu powszechnemu w dwumandatowych okręgach. Z kolei wybory do senatu w ogóle były wyborami pośrednimi, przez delegatów. Ordynacja była oczywiście krytykowana przez opozycję, jako konstrukcja budująca nie tyle odpolityczniony parlament (co jest oksymoronem), co raczej panowanie jednej partii⁴⁸. Różnica między wynikami wyborów lokalnych a wyborami parlamentarnymi nie pozostawiały wątpliwości, że ordynacja ta w niewielki stopniu oddaje poparcie społeczne na poszczególne ugrupowania⁴⁹.

Nowa ordynacja wymusiła nowy podział na okręgi. Wołomin trafił wraz z powiatem radzymińskim do okręgu 850. Z okręgu tego zostali wybrani posłowie: po raz kolejny Stanisław Kielak z wynikiem 35643 (OZN), oraz Stefan Dąbrowski (OZN, ziemianin) z wynikiem 26774. Pozostali kandydaci to byli: Bronisław Kozik (nauczyciel) 18442 głosów, August Siedlecki (rolnik) 7075 głosów, Józef Nodzykowski (rolnik) 12720 głosów, Wiktor Wiśniewski (rolnik) 8911 głosów⁵¹.

Kolejne przedterminowe wybory ogłosił prezydent Mościcki rozwiązując 13 września 1938 parlament. Wybory 6–13 listopada 1938 roku wyłoniły z okręgu 8 dwóch posłów: Józefa Nodzykowskiego, oraz Feliksa Kamińskiego⁵².

Podsumowanie

Wyniki wyborów pokazywały, że ludność okolic Wołomina dosyć aktywnie brała udział w życiu politycznym. Trzeba zauważyć, że udział w wyborach wraz z kolejnymi wyborami malał (z ok 80% w 1919 do 62% w 1930). Było to świadectwo zarówno rozczarowania systemem demokratycznym, jak i świadomości mniejszego znaczenia parlamentu w systemie sanacyjnym.

W wolnych wyborach (1919, 1922) zdecydowanie wygrywały ugrupowania narodowo–demokratyczne. Oznacza to, że większość politycznie aktywnych mieszkańców Wołomina miało poglądy prawicowe, przy czym ówczesna Endecja akcentowała silnie coś, co dziś nazwalibyśmy budowaniem społeczeństwa obywatelskiego. W warunkach autorytarnych rządów sanacji, pierwsze miejsce w głosowaniu zajęło BBWR, a następnie OZN. Taki stan rzeczy wynikał zarówno z działań administracji państwa kierowanej przez piłsudczyków, jak i z problemów wewnętrznych obozu narodowego, będącego zawsze konglomeratem różnych ugrupowań. Poparcie dla BBWR niewiele mówi nam o poglądach politycznych rozumianych jako polityczny światopogląd, ponieważ było to ugrupowanie scalane przez osobę Józefa Piłsudskiego, a nie przez dobrze zdefiniowany program polityczny. Duże poparcie dla autora przewrotu majowego w mieście wcześniej gremialnie głosującym na Endecję pokazuje na skuteczność propagandy sanacyjnej. Ludwik Hass opisał to zjawisko – językiem swojej epoki – następująco: „koła drobnomieszczańskie Wołomina i ulegające ich oddziaływaniu środowiska robotnicze częściowo przeniosły swoje sympatie polityczne z prawicy nacjonalistyczno–klerykalnej na nowo powstały obóz prorządowy”⁵³.

Ugrupowanie piłsudczyków zdołało skutecznie skomunikować się z wyborcami i odpowiedzieć na ich oczekiwania. Jest to także świadectwo zawodu demokracją parlamentarną, skoro ugrupowanie popierające wojskowy zamach stanu zdołało zdobyć i utrzymać tak wielkie poparcie społeczne. Hass nie wykluczył także poparcia dla BBWR ze strony ludności żydowskiej: „Przypuszczać wolno, iż wśród głosów oddanych na listę prorządową była również pewna liczba żydowskich głosów drobnomieszczańskich”⁵⁴. Faktem jest, że Józef Piłsudski cieszył się wielką popularnością wśród Żydów, co przeniosło się nawet na ówczesnych emigrantów do Palestyny⁵⁵. Dosyć stabilne wyniki ugrupowań żydowskich i ich wysokie notowania właśnie w wyborach w 1928 każą przypuszczać, że nawet jeśli to zjawisko miało w Wołominie miejsce, to w niewielkim stopniu. Niestety, nie dysponujemy rozstrzygającymi w tej sprawie danymi na temat frekwencji wyborczej w poszczególnych grupach narodowościowych.

Kolejnym ugrupowaniem cieszącym się stabilnym poparciem w Wołominie było PPS. Mimo, że Wołomin był miastem w dużym stopniu robotniczym, to poparcie dla partii socjalistycznej nigdy nie przekroczyło 500 głosów. W kolejnych wyborach poparcie zyskiwali konkurencyjni dla PPS komuniści startujący pod szyldem „Jedności Robotniczo – Chłopskiej”, zdobywając nawet kilkaset głosów. Jest to niewątpliwe świadectwo niepewności socjalnej w obliczu światowego kryzysu, który dosięgnął także Wołomina.

Drugą, najważniejszą grupą wyborców w Wołominie byli Żydzi. Zsumowane głosy oddane na listy mniejszości narodowych wahały się między 524 (1922 r.), a 643 (1928 r.). Poza wyborami 1919 roku, kiedy zdecydowanie wygrali wśród żydowskiej ludności folkiści, rysuje się wyraźna przewaga zwolenników nurtu konserwatywnego, tj. Agudy. Wołomińscy wyborcy narodowości żydowskiej popierali żydowskie ugrupowania ortodoksyjne i zapewne z takich środowisk sami się wywodzili. W mniejszym stopniu głosowali na folkistów i syjonistów. Zdecydowanie mniejszym poparciem liczonym w pojedyncze głosy cieszyły się żydowskie ugrupowania lewicowe: Poalej Syjon i Bund. Liczebność ludności przyznającej się w Wołominie do wyznania mojżeszowego wynosiła 3079 (49,3% ludności miasta, stan na rok 1921). Na tym tle 524 głosy oddane na ugrupowania żydowskie wydają się być wyborem większości uprawionych do głosowania dorosłych deklarujących narodowość żydowską. Ponieważ w kolejnych latach głosów na ugrupowania żydowskie przybyło (wraz z ogólną liczbą uprawnionych), to wynika z tego jednoznacznie, że żydowska ludność była stabilną bazą wyborców żydowskich partii narodowych.

Zdecydowanie małym poparciem w Wołominie PSL „Wyzwolenie”, a jeszcze mniejszym PSL „Piast”. Jako partie skupione na kwestiach agrarnych z bazą wyborców wśród rolników, nie znajdywało zbyt wielu wyborców na terenie miasta. Poparcie dla poszczególnych opcji politycznych wynikało z działalności lokalnych środowisk wyznających określone poglądy polityczne. Na zbadanie czekają poszczególne środowiska polityczne działające w międzywojennym Wołominie oraz ich wyborcza i pozawyborcza aktywność.

47. Marek Woźnicki, Wybory do sejmu i senatu s świetle ordynacji wyborczych z 1935 r., Studia Iuridica Lublinensia 2014, nr 22, s. 394.
48. Tamże, s. 401.
49. Tamże, s. 402.
50. 50 Ordynacja wyborcza do Sejmu, Dz. U. z 1935 r. nr 47, poz. 319, s. 807.
51. Kurier Bydgoski, s. 5-6, Nr 211 z 12 września 1935.
52. Monitor Polski., Nr. 264, s. XXI.
53. Ludwik Hass, Wołomin…, s. 118.
54. 54 Tamże.
55. Więcej o tym ciekawym zagadnieniu: Ewa Kurek, Wokół stereotypów: Judasz i Haman w jednym stali domu [w:] Poza granicą solidarności. Stosunki polsko-żydowskie 1939-1945, Lublin 2008, s. 121.

Bibliografia

• Kurier Bydgoski, Nr 211 z 12 września 1935.
• Monitor Polski., Nr. 264.
• Ordynacja wyborcza do Sejmu, Dz. U. z 1935 r. nr 47, poz. 319, s. 807.
• Skład osobowy i komisje senatu Rzeczpospolitej Polskiej, styczeń 1931 r, Warszawa 1931.
• Skład osobowy sejmu Rzeczpospolitej Polskiej w dniu 2 maja 1930, Warszawa 1930.
• Statystyka wyborów do sejmu i senatu odbytych w dniu 5 i 12 listopada 1926 roku, Warszawa 1926.
• Statystyka wyborów do sejmu i senatu z dnia 16 i 23 listopada 1930 roku, Warszawa 1935.
• Hass L., Wołomin w okresie międzywojennym [w:] Dzieje Wołomina i okolic, red. L. Podchorodecki, Warszawa 1984.
• Kurek E., Wokół stereotypów: Judasz i Haman w jednym stali domu [w:] Poza granicą solidarności. Stosunki polsko-żydowskie 1939-1945, Lublin 2008.
• Rzepeccy T. i W., Sejm i senat 1922 – 1927. Podręcznik dla wyborców, zawierający wyniki wyborów w powiatach, okręgach, województwach, podobizny senatorów i posłów sejmowych oraz mapy poglądowe, Poznań 1923.
• Rzepeccy T. i W., Sejm i senat 1928-1933. Podręcznik zawierający wyniki wyborów w województwach, okręgach i powiatach, podobizny posłów sejmowych i senatorów, statystyki i mapy poglądowe, Poznań 1928.
• Rzepecki T., Sejm Rzeczpospolitej Polskiej 1919 roku z życiorysami i podobiznami 311-stu posłów sejmowych, mapą okręgów wyborczych oraz 3-ma tabelami statystycznemi wykazującemi ilości oddanych głosów i siły stronnictw politycznych, Poznań 1920.
• Woźnicki M., Wybory do sejmu i senatu s świetle ordynacji wyborczych z 1935 r., Studia Iuridica Lublinensia 2014, nr 22.

Michał Janik