Poglądy polityczne mieszkańców Wołomina na podstawie wyników wyborów w latach 1918-1938 (V)

Wybory “brzeskie” 1930

Wybory w 1930 roku były przedterminowe, spowodowane rozwiązaniem parlamentu przez prezydenta Mościckiego. Była to oczywiście decyzja Józefa Piłsudskiego. Ugrupowanie parlamentarne piłsudczyków, czyli BBWR, osiągnęło w poprzednich wyborach zbyt niski wynik, aby przeprowadzić zmiany w ustroju państwa w kierunku dalszego wzmocnienia władzy wykonawczej. Konsolidacja opozycji, szczególnie Centrolew, mogła wręcz doprowadzić do utraty władzy przez siły ulegające autorytetowi Piłsudskiego. Sukcesem opozycji prawicowej było w 1929 roku postawienie przed Trybunałem Stanu min. Czechowicza, który przeznaczył środki z pieniędzy budżetowych na kampanię wyborczą BBWR. W związku z tym ogłoszono przedterminowe wybory. Dwa miesiące przed wyborami osadzono w twierdzy brzeskiej, bez wyroku sądowego, 20 posłów opozycji, 10 z Centrolewu, 3 z centroprawicy i 5 z UNDO (Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo – Demokratyczne). Jednym z uwięzionych był poseł z okręgu 2 zawierającego powiat radzymiński, Adam Pragier z PPS. Uwięzionych wypuszczono za kaucją po wyborach. Następnie odbył się ich proces („brzeski”), w czasie którego 10 z nich (w tym Adama Pragiera) uznano winnymi. Pragier początkowo nie uznał wyroku i udał się na emigrację, jednak później powrócił i część wyroku odbył. Uwięzienie posłów opozycji, a następnie tzw. proces brzeski, stały się symbolami bezprawia Sanacji. Warto zauważyć, że wśród uwięzionych i skazanych byli niezwykle zasłużeni polscy politycy, wielokrotny premier Wincenty Witos oraz Wojciech Korfanty, przywódca Powstań Śląskich. Wincenty Witos udał się na emigrację, skąd powrócił dopiero w 1939 roku.

Oficjalnie ordynacja tych wyborów pozostała bez zmian. Wołomin nadal znajdował się w okręgu nr 2, wraz z powiatami warszawskim, radzymińskim i mińskim³¹. Wyniki wyborów do sejmu w Wołominie przedstawiały się następująco: uprawionych było 6576, głosujących 4109, zaś ważnych ważnych głosów oddano: 4056. Frekwencja wyniosła więc 62%. Najlepszy wynik ponownie osiągnął BBWR: 2120 głosów, drugie miejsce Lista Narodowa wystawiona przez powstałe na miejsce Związku Ludowo – Narodowego Stronnictwo Narodowe: 501. Trzecie miejsce zajął Centrolew (ugrupowanie składające się z PPS, PSL „Wyzwolenie”, Stronnictwa Chłopskiego „Piast” i partii chadeckich) z wynikiem 385. 357 głosów zdobył Ogólno-Żydowski Narodowy Blok Gospodarczy (lista wyborcza Agudy), Blok Obrony Praw Narodowości Żydowskiej (syjoniści – przeciwnicy BBWR i Agudy) 272 głosy, Jedność Robotniczo – Chłopska (komuniści) 198 głosów, PPS dawna Frakcja Rewolucyjna (lista rozłamowców z PPS popierających Piłsudskiego) 193, Chrześcijański komitet Wyborczy 14 głosów, Bund 7 głosów, Katolicki Blok Ludowy 6 głosów, Poalej Syjon 1 głos³². W wyniku wyborów trzy mandaty przypadły BBWR, po jednym Stronnictwu Narodowemu, i Centrolewowi³³.

Posłami z okręgu 2 zostali: Stanisław Kielak (BBWR, z Chrzęsnego pod Tłuszczem, po raz drugi)³⁴, Jan Nosek (PSL „Wyzwolenie”, rolnik)³⁵, Adam Pragier (PPS, po raz kolejny)³⁶, Ignacy Rowicki (Lista Narodowa, nauczyciel z Mińska Mazowieckiego)³⁷, Marian Sobolewski (BBWR, publicysta, Warszawa lub Janków Nowy k. Wołomina, po raz kolejny)³⁸.

Wyniki wyborów do senatu w okręgu 2 wypadły następująco: BBWR: 181499, Lista Narodowa: 104906, Blok Obrony Praw Narodowości Żydowskiej: 29594, Ogólno-Żydowski Narodowy Blok Gospodarczy: 23027, PPS dawna Frakcja Rewolucyjna: 3278, PPS „Lewica”: 37, Jedność Robotniczo-Chłopska (komuniści): 6467. Rezultatem wyborów było przyznanie 4 foteli senatorskich BBWR, dwóch Liście Narodowej oraz jednego Centrolewowi³⁹. Senatorami zostali: Stanisław Godlewski (Stronnictwo Narodowe, ziemianin)⁴⁰, Witold Kamieniecki (BBWR, historyk)⁴¹, Dorota Kłuszyńska (PPS, publicystka)⁴², Stefan Laurysiewicz (BBWR, przemysłowiec)⁴³, Stefan Perzyński (BBWR, adwokat)⁴⁴, Zygmunt Wasilewski (Stronnictwo Narodowe, literat)⁴⁵, Marceli Wiechowicz (BBWR, mistrz piekarki)⁴⁶.

Wyniki wyborów pokazały mimo zwycięstwa BBWR, rosnącą siłę opozycji. O ile dla Centrolewu wybory były nieudane (nie bez znaczenia było z pewnością uwięzienie czołowych działaczy w czasie wyborów), o tyle Endecja odbudowała swoje siły po ciosie, jakim był przewrót majowy. Interesująca jest wzmianka o adresie publicysty BBWR, Mariana Sobolewskiego w Nowym Jankowie. Jest to świadectwo rozwijającego się osadnictwa willowego, którego ślady do dziś odnajdujemy w Wołominie i okolicach.

„Rocznik Wołomiński”
tom XIV, 2018

31. Statystyka wyborów do sejmu i senatu z dnia 16 i 23 listopada 1930 roku, Warszawa 1935, s. IX.
32. Statystyka wyborów do sejmu i senatu z dnia 16 i 23 listopada 1930 roku, s. 2.
33. Tamże, s. XXVIII.
34. Skład osobowy sejmu Rzeczpospolitej Polskiej w dniu 2 maja 1930, Warszawa 1930, s. 16.
35. Tamże, s. 24.
36. Tamże, s. 27.
37. Tamże, s. 29.
38. Tamże, s. 31.
39. Statystyka wyborów do sejmu i senatu z dnia 16 i 23 listopada 1930, s. XXIX.
40. Skład osobowy i komisje senatu Rzeczpospolitej Polskiej, styczeń 1931 r, Warszawa 193, s. 7.
41. Tamże.
42. Tamże, s. 8.
43. Tamże.
44. Tamże, s. 10.
45. Tamże, s. 13.
46. Tamże.

Michał Janik