W listopadzie 1905 r., na fali wydarzeń rewolucyjnych w Rosji i Królestwie Polskim, powstał Związek Nauczycielstwa Polskiego. Jego pierwszym celem była wówczas walka o zrównanie płac nauczycielek i nauczycieli oraz określenie minimum ich płacy. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę ZNP prowadził działania w kierunku upowszechniania bezpłatnego i obowiązkowego szkolnictwa, podniesienia pozycji społecznej nauczycieli poprzez umożliwienie im zdobycia wyższego wykształcenia, odpowiednio wysokiego wynagrodzenia, stabilizację prawną i socjalną. Już na początku okupacji niemieckiej i sowieckiej, w październiku 1939 r. ZNP przekształcił się w Tajną Organizację Nauczycielską. Jej głównym zadaniem było rozwijanie tajnego nauczania w zakresie wszystkich typów szkół, począwszy od szkoły podstawowej, a kończąc na wyższych uczelniach. TON rozwijał w naszym regionie tajne nauczanie historii, geografii i literatury polskiej w szkołach podstawowych, a także organizował konspiracyjne szkolnictwo średnie.
W roku 90-lecia przypomnijmy nazwiska tych, którzy oddali życie za ojczyznę, padli ofiarą represji ze strony okupanta za swoją działalność oświatową i patriotyczną, bądź zaangażowali się w tajne nauczanie. Wykaz tych osób znajduje się w opracowaniu „Walka i martyrologia nauczycielstwa na Mazowszu, Kurpiach i Podlasiu w latach okupacji hitlerowskiej pióra Tomasza Hardejewskiego, Stanisława Jeziorskiego i Henryka Kotońskiego” (Warszawa 1987). Uzupełniające dane i dokumenty gromadzi obecnie prezes oddziału ZNP w Wołominie, pani Anna Wojtkowska. Na podstawie materiałów z obu tych źródeł informacji opracowaliśmy listę nauczycieli, bohaterów lat wojny i okupacji.
W kampanii wrześniowej 1939 r. zginął na froncie ppor. rez. Stanisław Lach, kierownik Szkoły Powszechnej w Poświętnem. W 1944 r. zginął na froncie 50-letni Mieczysław Szymański, nauczyciel w Szkole Powszechnej nr 1 w Wołominie. W czasie działań wojennych 1939 i 1944 r. zginęły Anna Kulikowska – nauczycielka Szkoły Powszechnej w Jadowie i Wacława Woroniecka – nauczycielka Szkoły Powszechnej w Zielonce. Zaginęli podczas wojny Michał Popkowicz – kierownik Szkoły Podstawowej w Dybowie i Piotr Szefer – nauczyciel Szkoły Powszechnej nr 2 w Wołominie.
Podczas egzekucji dokonanych przez hitlerowców na cywilnej ludności lub członkach podziemia zginęli: Ludwik Czajkowski – nauczyciel Szkoły Podstawowej w Postoliskach, ppor. rez., członek Armii Krajowej, rozstrzelany w 1944 r. Stanisław Giełżyński – 40-letni kierownik Szkoły Powszechnej w Krawcowiźnie-Białkach, rozstrzelany w Alei Szucha w Warszawie. Rzepecki – nauczyciel Szkoły Powszechnej w Postoliskach, rozstrzelany w 1944 r. w Warszawie. Bronisław Zawadzki – ur. w 1900 r. nauczyciel Szkoły Powszechnej nr 1 w Wołominie, rozstrzelany w Sokołowie Podlaskim. Jego żona zginęła w Oświęcimiu. Pięcioro ich dzieci wychowali i wykształcili znajomi nauczyciele.
W więzieniach i obozach koncentracyjnych zmarli lub zostali zamordowani:
- Zygmunt Gala – kierownik Szkoły Podstawowej w Urlach, oficer rezerwy, żołnierz AK, torturowany na Pawiaku, zamordowany w Oświęcimiu.
- Wacław Golisz – ur. w 1911 r. nauczyciel Szkoły Powszechnej w Kobyłce, zaangażowany w tajnym nauczaniu, żołnierz AK, zamordowany w Oświęcimiu.
- Marian Kołodziej – kierownik Szkoły Powszechnej w Dobczynie, prowadził tajne nauczanie, żołnierz AK, zakatowany przez gestapo podczas śledztwa.
- Antoni Maliszewski – nauczyciel Szkoły Podstawowej w Zabrodziu, zaangażowany w tajne nauczanie, żołnierz AK, zginął w Oświęcimiu.
- Józef Murawski – ur. w 1903 r. wybitny nauczyciel i działacz oświatowy, organizator tajnego nauczania, kierownik Szkoły Powszechnej w Kobyłce, torturowany w Alei Szucha, zamordowany w Oświęcimiu.
- Jan Wolny – ur. w 1907 r. kierownik Szkoły Powszechnej w Ossowie, członek ZWZ-AK, zamordowany w Oświęcimiu.
Podczas okupacji zmarli na skutek skrajnego wyczerpania fizycznego i nerwowego Stanisław Balon – ur. w 1906 r. nauczyciel Szkoły Dokształcającej w Wołominie, organizator tajnego nauczania, a także Jadwiga Markowska – kierowniczka Szkoły Powszechnej nr 2 w Wołominie, organizatorka tajnego nauczania i członek podziemia.
Obozy i więzienia przeżyli Aleksander Dytrych – nauczyciel Szkoły Powszechnej nr 2 w Radzyminie, osadzony w Stutthofie, Irena Garwolińska – nauczycielka Szkoły Powszechnej w Słupnie, osadzona w Oświęcimiu, Zofia Jakubowska – nauczycielka Szkoły Powszechnej nr 1 w Radzyminie wywieziona na roboty do Niemiec, Franciszek Kazimierski – nauczyciel Szkoły Powszechnej w Kobyłce osadzony w Oświęcimiu, Stefan Kubasiewicz – kierownik Szkoły Powszechnej w Zabrodziu osadzony w Stutthofie, Zofia Kurowska – nauczycielka Szkoły Podstawowej w Dybowie, wywieziona do Niemiec, Stanisław Kuchna – nauczyciel Szkoły Podstawowej w Tłuszczu, aresztowany za posiadanie radia, Wacław Rusiecki – nauczyciel Szkoły Podstawowej w Postoliskach więziony przez dwa lata, Maria Wąsowska – kierowniczka Szkoły Powszechnej w Słupnie osadzona na trzy lata w Oświęcimiu, Wacław Wierzba – nauczyciel z Krawcowizny, oficer AK, odbity z rąk gestapo przez oddział AK. Ponadto kilkunastu nauczycieli przeżyło obozy jenieckie.
Jak dotąd brak danych o nauczycielach naszego regionu represjonowanych w ZSRR. Wiadomo tylko, że zmarł na zesłaniu w ZSRR Czesław Rozmirski – nauczyciel z Nowinek, a obóz w ZSRR przeżyła Jadwiga Cypryńska-Ciekawa – nauczycielka z Radzymina. Natomiast niemiecki obozy jenieckie przeżyli Stefan Doliński z Radzymina, Antoni Dąbrowski z Marek, Andrzej Lubiński ze Strugi i Ryszard Siewierski z Zielonki.
rzędzie (w kapeluszu).
Tajne nauczanie na poziomie kompletów gimnazjalnych TON prowadził w Jadowie, Jarzębiej Łące, Dąbrówce, Kobyłce, Markach, Poświętnem, Radzyminie, Tłuszczu, Wołominie i Zielonce. W Jadowie uczyli Jan Gabryl, inż. Rozmirski, Wacław Wierzba – student Politechniki z Krawcowizny, ks. Kowalski z Postolisk nauczający łaciny i francuskiego, Wojciech Zawadzki, Kazimierz Gębicki i Dominik Skrodzki. W Jarzębiej Łące komplet prowadziła Lucyna Gawuć, w Dąbrówce – Helena Sieradzka i Jan Modrak, w Kobyłce – Alojzy Frączek i Feliks Kowalski, w Markach – Franciszek Artymiński, Dudziński i Lamparski, w Poświętnem – Bolesław Badaczewski, Maria Cichorodzka i Stefan Kmiciński, w Radzyminie – Zofia Jakubowska, Irena Śliwczyńska i Janina Kamińska, w Tłuszczu – Stefan Frączek, Jan Kurpiewski, Wanda Kurpiewska, Wacław Łoskot, w Wołominie – Krystyna Kwapiszewska, Stanisław Balonowa, Józef Czerniakowski, późniejszy organizator i pierwszy dyrektor I Liceum Ogólnokształcącego w Wołominie. Tajne matury uczniowie tych kompletów zdawali przed komisją złożoną z Sabiny Drop – przedmioty humanistyczne i Józefa Piroga – przedmioty ścisłe.
W innych szkołach w tajnym nauczaniu w Wołominie brali udział: Bolesław Napłoszek, Jan Malik, Stanisława Bobkowska, Irena Haberman – moja wychowawczyni w latach okupacji, Stanisław Śliwa, Aleksander Zawadzki i jego żona Aleksandra, Natalia Kwapiszewska, Janina Zieleniewska, Janina Martelińska. Wielu późniejszych nauczycieli wołomińskich pracowało w czasie okupacji na innych terenach. Do dziś mieszkają w Wołominie zaangażowani w tajne nauczanie: Maria Wisznicka, Józef Pirog, Stanisława Balon, Henryka Budna, Marianna Gościńska, Lucyna Kowgier, Stefania Kruczyńska, Krystyna Kwapiszewska, Stefania Majewska i Adela Kołodziejczyk. Inni, wymienieni w naszym tekście, już nie żyją. Zmarli też nauczyciele mieszkający w Wołominie, a pracujący potajemnie na innym terenie: Kazimierz Wierzbicki – późniejszy inspektor oświaty w Wołominie, Józefa Burno, Józefa Garścia, Jan Olszewski, Jan Sałyga, Sylwina Olszewska i Stanisław Wieczorkiewicz.
Wieści Podwarszawskie
R.5, 1995 nr 16 (218)
+ There are no comments
Add yours