Profesor Jan Mateusz Mossakowski

Jan Mossakowski został zapamiętany w Wołominie jako zięć dziedzica Henryka Konstantego Woyciechowskiego i mąż ostatniej właścicielki majątku w Wołominie – Wacławy z Woyciechowskich.¹

Przede wszystkim jednak był wybitnym chirurgiem, profesorem Akademii Medycznej w Warszawie. W historii polskiej medycyny zajął ważne i trwałe miejsce. Przedmiotem jego badań naukowych były m.in. zmiany biochemiczne zachodzące u operowanych (tzw. choroba pooperacyjna) oraz zagadnienia związane z oddziaływaniem układu siateczkowo-śródnabłonkowego i patologią śledziony. Pierwszy wprowadził do użytku anatomopatologicznego rozwieracz klatki piersiowej.

Urodził się 13 marca 1885 r. w Ciechanowie, wówczas w Płockiem. Był synem Bolesława, urzędnika kolejowego i Marii z Chmielińskich. Do szkoły średniej uczęszczał w Suwałkach, skąd został relegowany za udział w nielegalnych kółkach samokształceniowych. Gimnazjum (filologiczne) ukończył w Kałudze w 1904 r. Wydalony z Wydziału Lekarskiego Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego za uczestnictwo w strajkach i walkę o szkołę polską, wyjechał do zaboru austriackiego i kontynuował naukę medycyny na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Ostatecznie studia ukończył w 1912 r. doktoratem z medycyny. Jednocześnie zdał w Kijowie państwowy egzamin lekarski, dzięki czemu w 1913 r. mógł powrócić do Warszawy, do pracy w zaborze rosyjskim.

Podjął pracę w szpitalach warszawskich: w Szpitalu Dzieciątka Jezus (jako lekarz wolontariusz), potem w Szpitalu Karola i Marii (jako asystent oddziału chirurgicznego), w Szpitalu św. Ducha (jako starszy asystent III oddziału chirurgicznego). W latach 1915-1918 był asystentem w Zakładzie Anatomii Prawidłowej Uniwersytetu Warszawskiego, starszym asystentem, a następnie adiunktem w I Klinice Chirurgii UW.

W latach 1918-1921 służył w wojsku i jako ochotnik brał udział w powstaniu górnośląskim, za co został odznaczony Śląską Wstęgą Waleczności i Zasługi i uprawniony do noszenia Gwiazdy Górnośląskiej. Służbę wojskową opuścił w randze podpułkownika.

Habilitował się w 1928 r. na podstawie pracy zatytułowanej “Z badań nad kwasicą w zakażeniach chirurgicznych”. Uzupełniał wykształcenie także za granicą: na uniwersytetach w Wiedniu, Budapeszcie, Rzymie, Bolonii, Neapolu, Lyonie i w Paryżu. W 1934 r. został mianowany ordynatorem w oddziale chirurgicznym Szpitala Przemienienia Pańskiego w Warszawie.

W pierwszych tygodniach II wojny światowej prowadził szpital wojskowy w Równem, a po jego zlikwidowaniu i powrocie do stolicy, pracował w Szpitalu Przemienienia Pańskiego i brał czynny udział w konspiracyjnym nauczaniu młodzieży. Uczył na kursach medycznych w działającej od 4 marca 1941 r. tajnej szkole prof. Jana Zaorskiego, która oficjalnie nosiła nazwę “Prywatnej Szkoły Zawodowej dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego”.

Po wojnie, w listopadzie 1944 r., został mianowany profesorem. Kierował II Kliniką Chirurgiczną w Szpitalu Przemienienia Pańskiego i prowadził wykłady z chirurgii na Uniwersytecie Warszawskim (był jednym z twórców Wydziału Lekarskiego UW). Należał do Warszawskiego Towarzystwa Lekarskiego. Jako jeden z założycieli Towarzystwa Chirurgów Polskich, został później jego członkiem honorowym.

Ogłosił drukiem 54 prace, m.in. napisał podręcznik “Diagnostyka chirurgiczna” (maszynopis spłonął podczas Powstania Warszawskiego) oraz był współautorem podręcznika “Zarys chirurgii” (w 1952 r.). Artykuły profesora Mossakowskiego ukazywały się w “Polskim Przeglądzie Chirurgicznym” (był redaktorem tego pisma), “Medycynie”, “Medycynie Warszawskiej”, “Polskiej Gazecie Lekarskiej”. W zbiorach Muzeum im. Nałkowskich w Wołominie znajduje się artykuł 32-letniego wówczas asystenta Instytutu Anatomicznego Uniwersytetu w Warszawie, Jana Mossakowskiego, pt. “Ein neues Instrument zur Erweiterung des Brustkorbes an der Leiche (Thoracodilatator)”, zamieszczony w czasopiśmie “Anatomischer Anzeiger” w 1917 r. Jest to opis wspomnianego już rozwieracza klatki piersiowej.

Był odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Powstania Śląskiego. Zmarł 24 października 1974 r. w Warszawie. Jest pochowany na cmentarzu parafialnym w Kobyłce (kwatera B).²

Doktor Stefan Grabowski tak wspominał profesora Mossakowskiego:

W gronie ordynatorów szpitala Profesor zajmował miejsce szczególne. Był ogromnie szanowany, uważany za człowieka mądrego, światłego, dobrego i obiektywnego w osądzaniu bliźnich. Podobną opinią cieszył się wśród grona profesorów Rady Wydziału Lekarskiego. My, Jego asystenci poznaliśmy Go jeszcze jako człowieka niezwykle skromnego i życzliwego. Pamiętam doskonale jego słowa z okazji odejścia dawnego asystenta na ordynaturę: Linię mojego życia wyznacza ETOS. Etyka ludzka i lekarska musi towarzyszyć nam zawsze i wszędzie…

Przypisy:

Jan Mossakowski poślubił Wacławę Woyciechowską w 1918 r.
W Kobyłce jest pochowana także jego żona Wacława, która zmarła 28 lipca 1985 r. w wieku 93 lat.
S. Grabowski, Prof. dr med. Jan Mossakowski (1885-1974), “Kwartalnik Akademii Medycznej”, 1975 nr 1, s. 91-92.

Bibliografia:

PSB t. 21, s. 56-57; J. Nielubowicz, A. Karwowski, Jan Mossakowski (1885-1974), (w:) Sylwetki chirurgów polskich, pod red. J. Bogusza i W. Rudowskiego, Wrocław 1982, s. 144; Z. Nałkowska, Dzienniki 1899-1905, wstęp, oprac. i komentarz H. Kirchner, Warszawa 1975, s. 147; Idem, Dzienniki 1939-1944, wstęp, oprac. i komentarz H. Kirchner, Warszawa 1996, s. 31, 307, 317-318; J. Mossakowski, Ein neues Instrument zur Erweiterung des Brustkorbes an der Leiche (Thoracodilatator), “Anatomischer Anzeiger”, 1917, t. 50 nr 1-2.