Ręczajscy (I)

Było to jeszcze za dawnych książąt mazowieckich, kiedy szlachta która na lewym posiadała włość Milanowo (dzisiejszy Willanów)* dziedziczyła na prawym brzegu Wisły wieś Ręczaje, położoną, w dawnej ziemi warszawskiej. Za Władysława Jagiełły w Ręczajach już trzy części były szlacheckie (sortes) braci Milanowskich, Jana, Jędrzeja i Piotra. Ci trzej bracia powyprzedawali się ze swoich części, i ustąpili miejsca innej szlachcie, która się pieczętowała herbem Rogalą i która później, już za Zygmuntów Jagiellońskich, powiadała, że pochodzi z jednej linii co i Łascy, co rzecz zresztą mniej jest pewna, a to dla wielu powodów: najprzód szli Łascy z Wielkiej Polski, a panowie na Ręczaju byli Mazurami, potem Łascy używali Korabia, a Ręczajscy Rogali, wreszcie i pokrewieństwo rodzin wtenczas dopiero się znalazło, kiedy Łascy wyrośli na wielkich ludzi w rzeczypospolitej. Wiadoma zaś rzecz, jak to łatwo znaleźć wtedy krewnych a nawet przyjaciół, kiedy się ma stopień i znaczenie.

Bądź co bądź nie ubliżało to nic Ręczajskim, że z Łaskiemi nie byli w pokrewieństwie. Rodziny polskie przywykały wtenczas dopiero do nazwisk, które brały od wiosek; sławnych rodzin wcale nie było, a zresztą jeżeli pod koniec jeszcze politycznego bytu rzeczypospolitej, drobniejszy szlachcic ostro się trzymał względem panów, i powtarzał sobie starą piosnkę, że chociaż na zagrodzie równy jest wojewodzie, jak miał za czasów dawniejszych zazdrościć innym fortuny i łaski książąt lub królów, kiedy wiedział, że krzesło, urząd i godność, które dziś spotkało Zborowskich, jutro np. spotka Ręczajskich? Ta równość przed prawem naszych rodzin szlacheckich, była powodem, że co chwila nowe w historyi spotykamy nazwiska i dopiero pod koniec z rodzin nazwisk głośniejszych, powstaje oligarchia pańska, magnacka.

Panowie na Ręczaju wszelako dawno już wodzili rej w swojej małej ojczyźnie mazowieckiej. To widzim po związkach rodzinnych, jakie zawierali. Najpierwszy z nich, o którym mamy wiadomość był Jerzy, który się ożenił z kasztelanką warszawską Maryanną, córką Jana Radzimińskiego. Niesiecki o tym Radzimińskim zkądciś wypisał, że był hetmanem księstwa mazowieckiego: hetmaństwo to nie bardzo pewne, ale zawsze świadczy ta wzmianka, że z kasztelana musiał być człowiek rycerski. Synami Jerzego i Maryanny byli dwaj bracia Jędrzej i Stanisław, którzy już przeżyli udzielność Mazowsza. Obadwaj mieli zamiar założyć nowy kościół parafialny w Cygowie w dobrach swoich zaraz obok Ręczaju. Jędrzej imieniem swojem i Stanisława stanął przed królem Zygmuntem I. i trzy łany puste w Cygowie, odkazał darowizną na rzecz tegoż kościoła; służył mu przytem jeszcze kanclerz mazowiecki ksiądz Paweł Trąbski archidyakon warszawski (roku 1526 w lipcu). Później w lat kilkanaście znajdujemy także w metryce koronnej, że wr. 1539 mianowany został jakiś Jędrzej Ręczajski stolnikiem warszawskim; będzie to niezawodnie brat Stanisława, syn Jerzego i Maryanny Radzimińskiej. Jędrzej ten ożenił się z Jadwigą Dzierzgowską wojewodzianką mazowiecka, córką wsławionej Doroty, przyjaciółki królowej Bony a rodzoną synowicą księdza prymasa arcybiskupa gnieznieńskiego. Miał z niej dwóch synów, to jest Wojciecha, który odziedziczył Ręczaje i Jana, zdaje się młodszego, który był panem na Grabiu.

*) Jan książę mazowiecki na Wiznie i Zakroczymiu wynagradza zasługi walecznego szlachcica, Stanisława ze Strzelczykowa tem, że mu w roku 1377, nadał razem dwie wioski: Milanowo i Ręczaje.

Juljan Bartoszewicz
Kalendarz Illustrowany dla Polek na rok 1861