Armia Krajowa w II Rejonie „Celków” VII Obwodu „Obroża” 1939-1944 (VI)

Dalsze losy żołnierzy II rejonu

Po przegranej bitwie pancernej wojska radzieckie podjęły dalsze działania na przedmościu praskim dopiero jesienią 1944 r. 14 września została zajęta Praga²²¹.

W międzyczasie (5 września) Niemcy wysiedlili prawie wszystkich mieszkańców Zielonki i Ząbek²²², którzy poprzez obóz przejściowy w Pruszkowie (Dulag 121), trafili do obozów pracy lub obozów koncentracyjnych w Niemczech²²³, Wśród wywiezionych znaleźli się także żołnierze „Celkowa”²²⁴, nie wszyscy z nich dożyli końca wojny²²⁵. Ci, którym udało się uniknąć wysiedlenia, doczekali w połowie września 1944 r wkroczenia wojsk radzieckich i oddziałów 1 Armii Wojska Polskiego.

Żołnierze AK, którzy wcześniej znaleźli się po radzieckiej stronie frontu przynosili teraz niepokojące wieści o zatrzymywaniu członków AK i kierowaniu ich w nieznane miejsca. Zatem pierwszym wnioskiem było nie ujawniać się²²⁶.

W dniu 17.09.1944 r. mjr H. Okińczyc wydał — jak się okazało — swój ostatni rozkaz do wszystkich podległych mu jednostek²²⁷. Po omówieniu ogólnej sytuacji politycznej i wojskowej zarządził zawieszenie aktywnej działalności AK na terenie II Rejonu. Zalecił też, zaniepokojony powtarzającymi się zatrzymaniami akowców, dalszą konspirację („nieuchwytność osobistą”)²²⁸ z zachowaniem jednak dyspozycyjności wobec dowództwa. Jednocześnie nakazał zachować poprawny stosunek do wojsk radzieckich i armii gen. Berlinga — „bez nienawiści, ale i bez entuzjazmu”²²⁹, Rozkaz z dnia 17.09.1944 r zamyka praktycznie działalność AK w II Rejonie.

Tymczasem aresztowania żołnierzy AK przez NKWD następowały coraz częściej i trwały przez następne miesiące²³⁰. Zatrzymani byli przetrzymywani w piwnicach lub dołach ziemnych w Markach, Pustelniku, Wołominie. Celem przesłuchań było wskazanie dowódców, współtowarzyszy, miejsc ukrycia broni. Po zakończeniu „śledztwa”, większość aresztowanych przewożono do Sokołowa Podlaskiego, skąd kierowani byli w transportach na Wschód, ku „nieludzkiej ziemi”²³¹. Niektórzy pozostali tam na zawsze, dla tych, co wrócili po kilku latach miejsca takie jak Borowicze, Swierdłowsk i inne łagry, stanowią wciąż bolesne i żywe wspomnienie²³².

20 października 1944 r. aresztowany został komendant II Rejonu mjr H. Okińczyc „Bil”. 1 listopada po śledztwie zakończonym pokazowym procesem w Markach, został skazany na 10 lat więzienia. Ostatni raz widziany był w więzieniu etapowym w Orszy. Zmarł 2 kwietnia 1945 r na terenie ZSRR²³³.

Pierwszy komendant II Rejonu, następnie szef służby zdrowia, kpt. dr med. Sergiusz Hornowski „Adam”, aresztowany dwukrotnie przez NKWD²³⁴, został ostatecznie wywieziony w listopadzie 1944 r. do ZSRR, gdzie przebywał przez trzy lata w sowieckich łagrach w Borowiczach i Swierdłowsku²³⁵. Razem z nim dzieliła los grupa żołnierzy AK, współtowarzyszy z Marek.

W 1945 r zaczęły się powroty wywiezionych do Niemiec, a w roku następnym — zesłanych do ZSRR. Inni wrócili w 1947 r. Niestety nie wszyscy wytrzymali wyniszczające warunki życia i pracy w obozach i łagrach.

Normalizacja życia w powojennej Polsce nie przyniosła zmian w stosunku władz do żołnierzy AK oraz w ocenach ich wysiłku zbrojnego. Obok całkowitej negacji i absurdalnych zarzutów o współpracy z Niemcami pojawiły się oskarżenia o działalność zmierzającą do obalenia ludowego państwa.

Zmiany w nastawieniu władz do pokolenia AK, jakie następowały w kolejnych latach, nigdy nie przełamały jednak utrwalonych, oficjalnych stereotypów oraz przemilczania wielu wydarzeń. Świadczą o tym chociażby trudności we wznoszeniu pomników, utrwalających pamięć o żołnierzach Il Rejonu, nawet jeśli pomniki te umieszczane były wewnątrz kościołów.

Dopiero w warunkach suwerennej Polski czyn Armii Krajowej spotkał się ze sprawiedliwą oceną i wierzyć należy, że wartości ideowe, którymi kierowali się żołnierze II Rejonu przejęte zostaną przez następne pokolenia²³⁶.

Patrz rozdział 2, przypis 16.
Włodzimierz Konikowski, Wspomnienia, zbiory Środowiska Żołnierzy Il Rejonu — „Celków” VII Obwodu „Obroża”.
Wykaz żołnierzy wywiezionych i zmarłych w obozach koncentracyjnych (niepełny) — aneks nr 2. / Lista żołnierzy Il Rejonu.
W. Konikowski, J. Mazurkiewicz, E. Kozłowski, M. Waś, op. cit.
Patrz — Lista żołnierzy II Rejonu, aneks nr 2.
A. Wojnarski, op. cit., str 57
Ibidem, str. 60 — 67,
Ibidem, str. 67.
Ibidem, str. 66.
J. Balicki, K. Sokołowski, A. Wojnarski, R. Grabowski, op. cit.
Ibidem,
Wykaz żołnierzy aresztowanych i deportowanych przez NKWD do łagrów na terenie ZSRR — aneks nr 2 / Lista Żołnierzy II Rejonu.
Patrz rozdział 8 — Biografia mjr H. Okińczyca.
Dr S. Hornowski został aresztowany po raz pierwszy 26 października i zwolniony na skutek interwencji Żydów (w tym lekarzy), którzy byli ukrywani na terenie II Rejonu w czasie okupacji. Powtórnie aresztowany 6 listopada. S. Hornowski, op. cit.
Patrz rozdział 8 — Biografia kpt. dr med. S. Hornowskiego.
12 października 1996 r. Szkoła Podstawowa nr 2 w Markach otrzymała imię Żołnierzy Il Rejonu „Celków” VII Obwodu AK „Obroża”. 27 września 1998 r w dzień święta Polski Podziemnej, został odsłonięty w Zielonce pomnik poświęcony żołnierzom Il Rejonu oraz mieszkańcom Zielonki, poległym w latach 1939 — 1956. Włodzimierz Konikowski, „Miejsca pamięci, walki i straceń na terenie II Rejonu AK «Celków», Marki — Zielonka — Ząbki”, 1998 t, str 17 i 18, zbiory Środowiska Żołnierzy Il Rejonu „Celków” VII Obwodu „Obroża”.