Po klęsce wrześniowej 1939 roku obie istniejące w Wołominie huty szkła przeszły pod zarząd niemiecki. Huta Wołomin, należąca wcześniej do właścicieli żydowskich, została skonfiskowana przez dowódcę SS i Policji w Krakowie. Przejął ją następnie urząd powierniczy rządu Generalnego Gubernatorstwa. W kwietniu 1943 roku obie huty szkła, Wołomin i Praca, przekazano w zarząd spółce Ostindustrie GmbH, Berlin („OSTI”).
Powstanie spółki Ostindustrie GmbH, Berlin („OSTI”)
Po konferencji w Wannsee, w styczniu 1942 roku, jasne było, że ludność żydowska z Generalnego Gubernatorstwa będzie wysyłana z gett do obozów zagłady. Do tego czasu, ci Żydzi, którzy byli na tyle silni, aby pracować, mieli być wykorzystani do pracy. W tym celu SS organizowało własne firmy i podległe im obozy pracy. W ten sposób SS stało się główną organizacją wykorzystującą masowo przymusową pracę Żydów.
Głównym celem założonej spółki OSTI było wykorzystanie do niewolniczej pracy resztek żydowskiej siły roboczej oraz zagospodarowanie mienia po zamordowanych w toku Akcji „Reinhardt” Żydach. W maju 1943 roku spółka kontrolowała kilkanaście zakładów w Polsce, w tym obie huty szkła w Wołominie. Związek pomiędzy OSTI i niemieckim planem ostatecznego wymordowania Żydów znajduje odzwierciedlenie w wyborze menedżera – szefa OSTI. Został nim Odilo Globocnik, dowódca SS i policji w dystrykcie lubelskim. Był on również odpowiedzialny za przeprowadzenie Akcji „Reinhard” – programu eksterminacji wszystkich Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Prowadzone przez SS obozy pracy traktowane były także, jako punkty zborne dla transportów wysyłanych do obozów zagłady.
OSTI przejęła również kontrolę różnych przedsiębiorstw w regionie lubelskim, w tym fabrykę pędzli i szczotek, zakłady torfowe, włókiennicze, fabryki i huty. Do listopada 1943 roku spółka zatrudniała około 16.000 Żydów i 1.000 Polaków.
Cała historia tego projektu jest wyraźnie opisana w sprawozdaniu jakie sporządził SS Unterscharfuehrer Johann Sebastian Fischer z ostatniego badania ksiąg firmy z 21 czerwca 1944 roku.1 Fischer opisuje cele korporacyjne w następujący sposób: OSTI miało przejąć całą własność żydowską na terenie Generalnego Gubernatorstwa, z wyjątkiem gotówki, biżuterii, odzieży. Jednym z głównych zadań było wykorzystanie siły roboczej Żydów mieszkających w Generalnej Guberni do pracy na rzecz Rzeszy.
Podstawy prawne działania OSTI
Spółka została założona w dniu 12 marca 1943 r. (Nr 169 /43 w rejestrze przedsiębiorców notariusza, Dr Wilhelm Schneidera). Zgodnie ze statutem spółka prowadziła działalność pod firmą „OSTIndustrie, Gesellschaft mit beschraenkter Haftung „ (OSTIndustrie, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością). Spółka miała swoją siedzibę w Berlinie i mogła tworzyć oddziały. Przedmiotem działalności przedsiębiorstwa, zgodnie ze statutem, była działalność produkcyjna i handlowa, w szczególności w branży tekstylnej i przetwórstwa metali. Spółka mogła mieć także udziały w takich branżach.
Kapitał założycielski ustalony został w statucie spółki w wysokości 100,000 Reichsmark (RM). Udział SS Obergruppenfuehrera Oswalda Pohla2 wynosił 75.000 RM. Drugi z udziałowców, inżynier Georg Loerner posiadał udziały w wysokości 25.000 RM. Dwadzieścia pięć procent kapitału spółki zostało wpłacone w gotówce.
Do nadzoru nad działalnością kierownictwa firmy, statut przewidywał powołanie Rady Nadzorczej (Aufsichtsrat), której zgoda była niezbędna dla niektórych czynności prawnych. Innych specjalnych postanowień w statucie nie zapisano. Na mocy uchwały wspólników z dnia 19 marca 1943 roku do Rady Nadzorczej zostali powołani:
- Oswald Pohl, Berlin, jako przewodniczący,
- Friedrich Wilhelm Krüger, Kraków, zastępca przewodniczącego.
- Kaufmann Georg Loerner, Berlin.
- Ferdynand von Sammern-Frankenegg, Warszawa.
SS Obergruppenfuehrer Krueger zrezygnował z członkostwa w radzie nadzorczej 20 maja 1943 roku. Wkrótce z rady nadzorczej wycofał się także dr von Sammern-Frankenegg. Spółka została wpisana do rejestru handlowego w Sądzie Rejonowym w Berlinie w dniu 30 kwietnia 1943 roku pod numerem 564 HRB 59548. Jako menedżerowie wpisani zostali: Odilo Globocnik, inżynier z Berlina oraz dr Max Horn, przedsiębiorca handlowy z Berlina.
Na posiedzeniu w dniu 1 marca firmy 1944 roku zdecydowano o likwidacji spółki. Sąd Rejonowy w Berlinie, został poinformowany o tej decyzji w dniu 10 marca 1944 roku. Odpowiedni wpis do rejestru handlowego został dokonany w dniu 22 marca 1944 roku. Na likwidatora spółki został powołany Dr Max Horn z Berlin-Wannsee.
Zadania Spółki
Cele spółki nie zostały jasno określone w statucie. W rzeczywistości zadania stojące przed OSTI były początkowo bardzo szerokie. Zgodnie z decyzją dowódcy SS i Policji w Krakowie, OSTI musiało podjąć się administrowania wszelkim mieniem żydowskim na terenie Generalnego Gubernatorstwa, z wyjątkiem środków pieniężnych, biżuterii i odzieży. W szczególności spółka miała korzystać na rzecz Rzeszy z siły roboczej Żydów mieszkających w Generalnym Gubernatorstwie.
Na spotkaniu, które odbyło się w dniu 1 czerwca 1943 roku u dowódcy SS i policji w Krakowie, sfera aktywności OSTI została mocno ograniczona. W gestii spółki pozostały następujące zadania:
- Wykorzystanie zdolnych do pracy Żydów z obozów pracy poprzez uruchamianie zakładów przemysłowych w Generalnym Gubernatorstwie powiązanych z Żydowskimi Obozami Pracy.
- Przejmowanie przedsiębiorstw handlowych, które były utrzymywane przez agencje SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie.
- Przejmowanie w posiadanie ruchomych, dawniej żydowskich własności szczególnie maszyn i surowców. Maszyny miały być instalowane w zakładach „OSTI”, a surowce zużywane do produkcji.
- Wykorzystanie maszyn, narzędzi i towarów, mienia żydowskiego, które wcześniej zostały przekazane nie żydowskim właścicielom.
OSTI, w okresie swojego istnienia, działało w różnych gałęziach przemysłu i handlu. Huty szkła były eksploatowane w Wołominie, w pobliżu Lublina powstał na bagnach zakład wydobycia torfu, zajmowano się produkcją szczotek, przejęto dużą fabrykę włókienniczą, wzniesiono zakład przetwórstwa żelaza, itp.
Taka organizacja przedsiębiorstwa może wydawać się dziwna. Przedsiębiorstwo kontrolowane przez SS nie powinno działać w tak wielu różnych dziedzinach. Tę pozornie dziwną organizację można rozumieć tylko w kontekście rozwoju OSTI.
W lecie 1943 roku wielką liczbę Żydów oddano do dyspozycji OSTI, jako pracowników przymusowych. Głównym zadaniem OSTI stało się wykorzystanie żydowskiej siły roboczej w interesach Rzeszy. To było zaplanowane przedsięwzięcie. Ostatecznie postanowiono zatrudnić pracowników żydowskich głównie w hutach w Lublinie oraz w fabryce włókienniczej w Radomiu.
Kiedy w listopadzie 1943 roku, w wyniku Akcji „Reinhardt”, OSTI zostało pozbawione pracowników żydowskich, zniknęła podstawa działalności spółki. Jedynym możliwym wyjściem w tej sytuacji stało się rozwiązanie spółki.
Likwidacja spółki
W dniu 1 marca 1944 r. zdecydowano o likwidacji „OSTI „ założonej w marcu 1943 roku. W kwietniu 1944 roku SS Obersturmbannfuehrer Mummenthey wydał polecenie dokonania kontroli działalności i badania bilansu OSTIndustrie GmbH, Berlin („OSTI”). Do Wołomina skierowany został SS Unterscharfuehrer Johann Sebastian Fischer. Jego zadaniem było zbadanie ksiąg handlowych za okres od powstania spółki w marcu 1943 roku do 29 lutego 1944 roku. Kontrola w Wołominie trwała od 21 do 26 maja 1944 roku.
Likwidacja faktycznie rozpoczęła się w listopadzie 1943 roku po wycofaniu żydowskich pracowników. Zastąpienie ich pracownikami „cywilnymi” okazało się niemożliwe.
Przedsiębiorstwa OSTI w czasie badania i kontroli
Na początku 1944 roku decyzja o likwidacji spółki została anulowana. Jako jedyne przedsiębiorstwa spółki pozostały zakłady, które nie zatrudniały pracowników żydowskich. Były to huty szkła w Wołominie oraz huta żelaza w Radomiu. Z tego powodu kontrolą objęte zostały tylko przedsiębiorstwa w Wołominie i Radomiu. Rentowne zakłady produkcyjne w Wołominie zatrudniały 645 polskich robotników cywilnych pracujących na trzy zmiany. Pracą hut kierował SS Oberscharfuehrer Mues. Wspierało go 3 członków SS na stanowiskach nadzorczych. Spółka OSTI przejęła zarząd dwóch hut szkła, Wołomin i Praca w Wołominie, w kwietniu 1943 roku, od Urzędu Powierniczego rządu Generalnego Gubernatorstwa. W czasie badania i kontroli, negocjacje dotyczące umowy leasingu nie zostały jeszcze zakończone.
Księgowość
Poszczególne filie OSTI miały własne oddziały księgowości. Wszystkie, z wyjątkiem huty żelaza, korzystały z nowoczesnego systemu plików na luźnych kartach.
Księgi były prowadzone przez Żydów. Kiedy spółka została pozbawiona swoich pracowników żydowskich w listopadzie 1943 roku, zarząd spotkał się z ogromnymi trudnościami w zakresie prowadzenia prawidłowej księgowości. Badający stwierdził wyraźnie, że przerwana została ciągłość w pracy księgowości po usunięciu pracowników żydowskich. Mimo to prowadzący kontrolę wysoko ocenił przygotowanie ksiąg do badania. Jak stwierdził – „księgi dają jasny obraz działalności firmy i są prowadzone w sposób odpowiedni. Wszystkie dokumenty składane są w sposób, który pozwala na łatwy dostęp”.
Wynik badania i kontroli bilansu W okresie od 1 kwietnia 1943 roku do 29 lutego 1944 roku obroty hut szkła wyniosły około 3.200.000 zł. Wpływy były od 50 procent do 100 procent wyższe niż w Rzeszy. Bilans wykazuje zysk brutto 490.314,74 zł. Po odjęciu nadzwyczajnych wydatków niezwiązanych bezpośrednio z produkcją w fabryce, w wysokości 49.426,70 zł zysk wyniósł 440.888,04 zł. W tym samym okresie huty przyniosły także zyski z transakcji niezwiązanych bezpośrednio z produkcją w wysokości 44.064,09 zł. Zysk netto za okres od 1 kwietnia 1943 roku do 29 lutego 1944 roku wyniósł 484.952,13 zł. Kontrolujący stwierdził po kilkukrotnym sprawdzeniu bilansu, że nie znalazł powodu do krytyki. Wyniki działalności spółki za 11 miesięcy, w jego ocenie, można
uznać za w pełni zadowalające.
Proces w Norymberdze
Wyciąg z raportu przeprowadzonego badania był jednym z dowodów na procesie toczącym się w Norymberdze przed Amerykańskim Trybunałem Wojskowym. Był to proces w sprawie Głównego Urzędu Gospodarki i Administracji SS (SSWirtschafts- und Verwaltungshauptamt -SS-WVHA) lub inaczej zwany procesem Pohla, od nazwiska szefa urzędu.3 Urząd SS-WVHA był odpowiedzialny za nazistowskie obozy koncentracyjne III Rzeszy.
Na ławie oskarżonych zasiadło 18 członków urzędu. Aktem oskarżenia, poza Oswaldem Pohlem, objęci zostali: August Frank, Georg Loerner, Karl Heinz Fanslau, Hans Loerner, Josef Vogt Erwin Tschentscher, Rudolf Scheide, Max Kiefer, Franz Eirenschmalz, Karl Sommer, Hermann Pook, Hans Heinrich Baier, Hans Hohberg, Leo Yolk, Karl Mummenthey, Hans Bobermin, Horst Klein. Proces odbywał się w Pałacu Sprawiedliwości w Norymberdze przed Trybunałem Wojskowym II. Trybunał zwoływano 194 razy. Proces trwał od 13 stycznia 1947 roku i zakończył się 2 maja 1949 roku.
Akt oskarżenia objął zarzuty dotyczące zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości popełnionych w obozach koncentracyjnych oraz przynależności do SS, jako organizacji przestępczej.
Oswald Pohl nadzorca obozów koncentracyjnych, był odpowiedzialny za organizacje niewolniczej pracy więźniów, m.in. Żydów, Polaków i jeńców sowieckich. Jako rzecznik wyniszczenia przez pracę wydawał rozporządzenia tworzące fatalne warunki życia w obozach, prowadzące do śmierci wielkiej ilości więźniów. Kierowane przez niego SS-WVHA sprawowało kontrolę nad obozami do 1944 r. Wtedy to pracownicy przymusowi przeszli w całości pod kontrolę ministerstwa uzbrojenia i amunicji.
Ustalenia na procesie norymberskim
Działalność spółki OSTI była kolejnym przejawem prowadzenia polityki wykorzystywania niewolniczej pracy i grabieży własności prywatnej. Spółka związana z Akcją „Reinhardt”, była dopełnieniem planu eksterminacji Żydów. Oskarżony Oswald Pohl brał czynny udział w każdym etapie działalności OSTI aż do jej likwidacji. Był winny zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości.
W ramach planu, który został opracowany i realizowany w Rzeszy, stworzono pozory zgodności z prawem tego bezprawia. Pohl został wyznaczony, jako powiernik własności przejętych i eksploatowanych przez spółkę OSTI. To był dziwny gatunek powiernictwa. Wszystkie interesy syndyka stały w sprzeczności z interesem prawowitych właścicieli. Powiernictwo była czystą fikcją. Nikt nie miał chyba wątpliwości, że w planach Rzeszy był kiedykolwiek zwrot skonfiskowanego mienia byłym żydowskim właścicielom. Większość z nich świadomie i z premedytacją została wymordowana.
Oswald Pohl uznany został winnym wszystkich stawianych mu zarzutów i skazany na karę śmierci przez powieszenie. Wyrok wykonano w więzieniu Landsberg 7 czerwca 1951 rok.
Rocznik Wołomiński
Tom X
- Trials of war criminals before the Nuernberg Military Tribunals, Volume V, United State Government Printing Office, Washinton 1950, s. 512-524.
- Obergruppenführer Oswald Pohl – szef Głównego Urzędu Gospodarki i Administracji SS. Kierowany przez niego urząd sprawował kontrolę nad obozami do 1944 r.
- The Pohl Case”, Military Tribunal No.II, Case 4, Trials of war criminals before the Nuernberg Military Tribunals, Volume V, United State Government Printing Office, Washinton 1950, s.193-1273.
+ There are no comments
Add yours