Poglądy polityczne mieszkańców Wołomina na podstawie wyników wyborów w latach 1918-1938 (I)

W momencie odzyskania przez Polskę niepodległości, właściwie nie było liczącej się siły politycznej, która wyobrażała sobie ustrój państwa oparty na innych zasadach, niż demokratyczne. Pierwsze wybory odbyły się jeszcze w 1919 roku, 26 stycznia, kiedy kształt granic Polski nie był ustalony ani gwarantowany umowami międzypaństwowymi. Ostatnie odbyły się niemal w przeddzień II wojny światowej, 6–13 listopada 1938 roku. Ustrój Rzeczpospolitej przez te lata zmieniał się i o wyborach w pełni wolnych można mówić tylko w odniesieniu do dwóch elekcji: z roku 1919 i z roku 1922. Kolejne wybory: 4-11 listopada 1928, wybory „brzeskie” 16-23 listopada 1930, 8-15 września 1935 i 6-13 listopada 1938 przebiegały w warunkach coraz mniej demokratycznych.

Wybory „brzeskie”

Po tzw. przewrocie majowym (12-15 maja 1926) realną władzę w Polsce, wbrew zasadom ustrojowym, przejął marsz. Józef Piłsudski. Piłsudski i jego następcy, początkowo przy wsparciu niektórych ugrupować politycznych (głównie PPS i część PSL) doprowadzili do demontażu ustroju demokratycznego. Wybory po 1926 roku odbywały się w atmosferze administracyjnych nacisków, delegalizacji całych ugrupowań politycznych (likwidacja Obozu Wielkiej Polski, politycznej organizacji narodowców). Działaczy PSL i PPS, w tym byłego premiera Wincentego Witosa oraz przywódcę Powstań Śląskich, Wojciecha Korfantego, więziono w Twierdzy Brzeskiej, od czego powstała ironiczna nazwa wyborów „brzeskich” w 1930 roku. W 1934 roku powstało tzw. Miejsca Odosobnienia w Berezie Kartuskiej, które bez eufemizmów należało by nazwać jedynym polskim obozem koncentracyjnym w historii. Więziono w nim prócz przestępców, ukraińskich terrorystów i komunistów, przeciwników obozu sanacyjnego: działaczy chłopskich, narodowców, socjalistów, publicystów niewygodnych dla władzy (np. Stanisława Mackiewicza). Nie brakowało także zwykłych pobić poza wszelkimi legalnymi pozorami, a nawet skrytobójczych mordów. Zarówno nielegalne, jak i legalne sposoby (zmiany ordynacji wyborczej) spowodowały, że o ile w pierwszym sejmie ustawodawczym w 1919 roku zasiadali przedstawiciele 9 komitetów, w 1928 reprezentantów do sejmu wprowadziły 24 ugrupowania, o tyle w ostatnim sejmie z 1938 roku istniało jedno ugrupowanie (sanacyjny Obóz Zjednoczenia Narodowego), prócz tego zasiadali w nim posłowie niezrzeszeni związani z obozem piłsudczykowskim i przedstawiciele mniejszości narodowych. Miejsca w senacie w ostatnich wyborach w II RP obsadzili wyłączenie przedstawiciele OZN.

Przytoczone fakty pokazują, że wyniki wyborów w II RP nie mają jednakowej wartości informacyjnej na temat poglądów politycznych Polaków biorących w nich udział. Najciekawsze są oczywiście wyniki wolnych wyborów z pierwszych lat po odzyskaniu niepodległości. Wyniki głosowania są także interesujące dla zbadania stosunków narodowościowych, ponieważ mniejszości narodowe budowały własne, równoległe ugrupowania polityczne. Porównanie wyników głosowania z deklarowaną w spisach powszechnych narodowością może dać ciekawe informacje na temat integracji mniejszości narodowych wyrażanej poprzez głosowanie na ogólnokrajowe, a nie mniejszościowe komitety.

Źródła wiedzy o wyborach

Źródłem informacji o wyborach są wydane jeszcze przed II wojną opracowania statystyczne. Wybory z lat 1922-1930 doczekały się opracowania przez Główny Urząd Statystyczny w pracach: Statystyka wyborów do sejmu i senatu odbytych w dniu 5 i 12 listopada 1922 roku, Statystyka Polski, t. VIII, Warszawa 1926, Statystyka wyborów do sejmu i senatu odbytych w dniu 4 i 11 marca 1928 roku, Statystyka Polski, T. X, Warszawa 1930, Statystyka wyborów do sejmu i senatu z dnia 16 i 23 listopada 1930 roku, Statystyka Polski, seria C, zeszyt 4, Warszawa 1935. Niestety, jak łatwo wynika z dat wydania poszczególnych tomów, ostatnie dwie elekcje przez wojną pozostały bez tak dokładnego opracowania statystycznego, gdyż na przeszkodzie ich opracowania stanęła wojna. Przytoczone wyniki wyborów z 1935 roku pochodzą z dość przypadkowego źródła, mianowicie z prasy codziennej (Kurier bydgoski, s. 5-6, Nr 211 z 12 września 1935). Wyniki wyborów z 1938 roku opublikowane zostały w Monitorze Polskim, nr 264, r. 1938. Prócz tego, cennym źródłem informacji o samych posłach są prace Tadeusza i Witolda Rzepeckich, zawierające prócz wyników wyborów także informacje o wybranych osobach wraz ze zdjęciami1.

Powyższe opracowania były już wykorzystane przez Ludwika Hassa w artykule „Wołomin w okresie międzywojennym”2. Wyniki wyborów zostały jednak poddane bardzo fragmentarycznej analizie i w specyficznym kontekście skupienia się głównie na dziejach ruchu komunistycznego, co częściowo jest uzasadnione ówczesnym ustrojem komunistycznym i wymogami cenzury, częściowo zapewne również poglądami autora, ideowego komunisty, tajnego współpracownika służb PRL3, w III RP współtworzącego ruch neomarksistowski. Uzasadnia to konieczność ponownego przyjrzenia się wynikom głosowania w wyborach w powiecie radzymińskim ze szczególnym uwzględnieniem Wołomina.

Zmiany ordynacji, rozpad i powstanie nowych ugrupowań i komitetów oraz de facto przejście od wyborów wolnych do sterowanych uniemożliwia prostą, statystyczną analizę danych ze wszystkich głosowań. W związku z tym przyjąłem na potrzeby niniejszego artykułu chronologiczny porządek badań, analizując poszczególne wybory i ich wyniki.

  1. T. Rzepecki, Sejm Rzeczpospolitej Polskiej 1919 roku z życiorysami i podobiznami 311-stu posłów sejmowych, mapą okręgów wyborczych oraz 3-ma tabelami statystycznemi wykazującemi ilości oddanych głosów i siły stronnictw politycznych, Poznań 1920, T. i W. Rzepeccy, Sejm i senat 1922 – 1927. Podręcznik dla wyborców, zawierający wyniki wyborów w powiatach, okręgach, województwach, podobizny senatorów i posłów sejmowych oraz mapy poglądowe, Poznań 1923, T. i W. Rzepeccy, Sejm i senat 1928-1933. Podręcznik zawierający wyniki wyborów w województwach, okręgach i powiatach, podobizny posłów sejmowych i senatorów, statystyki i mapy poglądowe, Poznań 1928.
  2. L. Hass, Wołomin w okresie międzywojennym [w:] Dzieje Wołomina i okolic, red. L. Podchorodecki, Warszawa 1984.
  3. Kryptonim „Pegaz”. Służba Bezpieczeństwa wobec Towarzystwa Kursów Naukowych 1978–1980, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2008, s. 213, 384, 464, 489.

Rocznik Wołomiński
tom XIV, 2018

Więcej tego autora:

+ There are no comments

Add yours

Zostaw komentarz

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.