W momencie odzyskania przez Polskę niepodległości, właściwie nie było liczącej się siły politycznej, która wyobrażała sobie ustrój państwa oparty na innych zasadach, niż demokratyczne. Pierwsze wybory odbyły się jeszcze w 1919 roku, 26 stycznia, kiedy kształt granic Polski nie był ustalony ani gwarantowany umowami międzypaństwowymi. Ostatnie odbyły się niemal w przeddzień II wojny światowej, 6–13 listopada 1938 roku. Ustrój Rzeczpospolitej przez te lata zmieniał się i o wyborach w pełni wolnych można mówić tylko w odniesieniu do dwóch elekcji: z roku 1919 i z roku 1922. Kolejne wybory: 4-11 listopada 1928, wybory „brzeskie” 16-23 listopada 1930, 8-15 września 1935 i 6-13 listopada 1938 przebiegały w warunkach coraz mniej demokratycznych.
Wybory „brzeskie”
Po tzw. przewrocie majowym (12-15 maja 1926) realną władzę w Polsce, wbrew zasadom ustrojowym, przejął marsz. Józef Piłsudski. Piłsudski i jego następcy, początkowo przy wsparciu niektórych ugrupować politycznych (głównie PPS i część PSL) doprowadzili do demontażu ustroju demokratycznego. Wybory po 1926 roku odbywały się w atmosferze administracyjnych nacisków, delegalizacji całych ugrupowań politycznych (likwidacja Obozu Wielkiej Polski, politycznej organizacji narodowców). Działaczy PSL i PPS, w tym byłego premiera Wincentego Witosa oraz przywódcę Powstań Śląskich, Wojciecha Korfantego, więziono w Twierdzy Brzeskiej, od czego powstała ironiczna nazwa wyborów „brzeskich” w 1930 roku. W 1934 roku powstało tzw. Miejsca Odosobnienia w Berezie Kartuskiej, które bez eufemizmów należało by nazwać jedynym polskim obozem koncentracyjnym w historii. Więziono w nim prócz przestępców, ukraińskich terrorystów i komunistów, przeciwników obozu sanacyjnego: działaczy chłopskich, narodowców, socjalistów, publicystów niewygodnych dla władzy (np. Stanisława Mackiewicza). Nie brakowało także zwykłych pobić poza wszelkimi legalnymi pozorami, a nawet skrytobójczych mordów. Zarówno nielegalne, jak i legalne sposoby (zmiany ordynacji wyborczej) spowodowały, że o ile w pierwszym sejmie ustawodawczym w 1919 roku zasiadali przedstawiciele 9 komitetów, w 1928 reprezentantów do sejmu wprowadziły 24 ugrupowania, o tyle w ostatnim sejmie z 1938 roku istniało jedno ugrupowanie (sanacyjny Obóz Zjednoczenia Narodowego), prócz tego zasiadali w nim posłowie niezrzeszeni związani z obozem piłsudczykowskim i przedstawiciele mniejszości narodowych. Miejsca w senacie w ostatnich wyborach w II RP obsadzili wyłączenie przedstawiciele OZN.
Przytoczone fakty pokazują, że wyniki wyborów w II RP nie mają jednakowej wartości informacyjnej na temat poglądów politycznych Polaków biorących w nich udział. Najciekawsze są oczywiście wyniki wolnych wyborów z pierwszych lat po odzyskaniu niepodległości. Wyniki głosowania są także interesujące dla zbadania stosunków narodowościowych, ponieważ mniejszości narodowe budowały własne, równoległe ugrupowania polityczne. Porównanie wyników głosowania z deklarowaną w spisach powszechnych narodowością może dać ciekawe informacje na temat integracji mniejszości narodowych wyrażanej poprzez głosowanie na ogólnokrajowe, a nie mniejszościowe komitety.
Źródła wiedzy o wyborach
Źródłem informacji o wyborach są wydane jeszcze przed II wojną opracowania statystyczne. Wybory z lat 1922-1930 doczekały się opracowania przez Główny Urząd Statystyczny w pracach: Statystyka wyborów do sejmu i senatu odbytych w dniu 5 i 12 listopada 1922 roku, Statystyka Polski, t. VIII, Warszawa 1926, Statystyka wyborów do sejmu i senatu odbytych w dniu 4 i 11 marca 1928 roku, Statystyka Polski, T. X, Warszawa 1930, Statystyka wyborów do sejmu i senatu z dnia 16 i 23 listopada 1930 roku, Statystyka Polski, seria C, zeszyt 4, Warszawa 1935. Niestety, jak łatwo wynika z dat wydania poszczególnych tomów, ostatnie dwie elekcje przez wojną pozostały bez tak dokładnego opracowania statystycznego, gdyż na przeszkodzie ich opracowania stanęła wojna. Przytoczone wyniki wyborów z 1935 roku pochodzą z dość przypadkowego źródła, mianowicie z prasy codziennej (Kurier bydgoski, s. 5-6, Nr 211 z 12 września 1935). Wyniki wyborów z 1938 roku opublikowane zostały w Monitorze Polskim, nr 264, r. 1938. Prócz tego, cennym źródłem informacji o samych posłach są prace Tadeusza i Witolda Rzepeckich, zawierające prócz wyników wyborów także informacje o wybranych osobach wraz ze zdjęciami1.
Powyższe opracowania były już wykorzystane przez Ludwika Hassa w artykule „Wołomin w okresie międzywojennym”2. Wyniki wyborów zostały jednak poddane bardzo fragmentarycznej analizie i w specyficznym kontekście skupienia się głównie na dziejach ruchu komunistycznego, co częściowo jest uzasadnione ówczesnym ustrojem komunistycznym i wymogami cenzury, częściowo zapewne również poglądami autora, ideowego komunisty, tajnego współpracownika służb PRL3, w III RP współtworzącego ruch neomarksistowski. Uzasadnia to konieczność ponownego przyjrzenia się wynikom głosowania w wyborach w powiecie radzymińskim ze szczególnym uwzględnieniem Wołomina.
Zmiany ordynacji, rozpad i powstanie nowych ugrupowań i komitetów oraz de facto przejście od wyborów wolnych do sterowanych uniemożliwia prostą, statystyczną analizę danych ze wszystkich głosowań. W związku z tym przyjąłem na potrzeby niniejszego artykułu chronologiczny porządek badań, analizując poszczególne wybory i ich wyniki.
- T. Rzepecki, Sejm Rzeczpospolitej Polskiej 1919 roku z życiorysami i podobiznami 311-stu posłów sejmowych, mapą okręgów wyborczych oraz 3-ma tabelami statystycznemi wykazującemi ilości oddanych głosów i siły stronnictw politycznych, Poznań 1920, T. i W. Rzepeccy, Sejm i senat 1922 – 1927. Podręcznik dla wyborców, zawierający wyniki wyborów w powiatach, okręgach, województwach, podobizny senatorów i posłów sejmowych oraz mapy poglądowe, Poznań 1923, T. i W. Rzepeccy, Sejm i senat 1928-1933. Podręcznik zawierający wyniki wyborów w województwach, okręgach i powiatach, podobizny posłów sejmowych i senatorów, statystyki i mapy poglądowe, Poznań 1928.
- L. Hass, Wołomin w okresie międzywojennym [w:] Dzieje Wołomina i okolic, red. L. Podchorodecki, Warszawa 1984.
- Kryptonim „Pegaz”. Służba Bezpieczeństwa wobec Towarzystwa Kursów Naukowych 1978–1980, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2008, s. 213, 384, 464, 489.
„Rocznik Wołomiński”
tom XIV, 2018
+ There are no comments
Add yours