Podchorążowie z komendantem SPRP u rodziny Wachowiczów

Szkolenie żołnierzy s.s. w II Rejonie “Celków”

II Rejon „Celków” obejmował swoim zasięgiem całą przedwojenną gminę Marki, z osiedlami: Marki, Grodzisk, Pustelnik I i II, Struga, Czarna Struga, Jaworówka, Zielonka, Zielonka Bankowa, Ząbki i Drewnica oraz  przylegające Zacisze i Słupno. Do Rejonu należała również, od 31 października 1943 r. cała wschodnia część gminy Kobyłka, z wioskami Ossów i Turów oraz Mokry Ług i Magenta z północnego Rembertowa. Już w drugiej połowie 1941 r. do prowadzenia walki bieżącej zaczęto tworzyć na terenie II Rejonu, pierwsze małe grupy dywersyjne: okręgowe, obwodowe i rejonowe. Podobnie jak w całym powiecie warszawskim, na terenie działania VII Obwodu „Obroża”, grupy dywersyjno-bojowe i dywersyjno-sabotażowe nazywane były, przez cały okres okupacji, sekcjami specjalnymi (s.s.).

Okolice Zielonki, mapa z 1942 roku.
Okolice Zielonki, mapa z 1942 roku.

Sekcje początkowo liczyły 3-5 żołnierzy. W późniejszym czasie były rozbudowywane do 6 osób. Cel tworzenia s… to: ochrona konspiracyjnych narad członków sztabu Rejonu, prowadzenie zorganizowanej akcji sabotażowej i dywersyjnej, przeprowadzanie akcji odwetowych i represyjnych wymierzonych przeciw okupantowi, dywersja bojowa, ochrona pracy radiostacji, jak również realizacja wyroków powołanych sądów specjalnych: cywilnych (SSC), wojskowych (WSS) i obywatelskich (SOS), Polskiego Państwa Podziemnego (PPP).

Do prowadzenia bieżącej walki zbrojnej z okupantem potrzebni byli bardzo dobrze wyszkoleni i odpowiednio uzbrojeni żołnierze. Nakazem chwili stało się więc zorganizowanie zastępczych, konspiracyjnych kursów Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty (SPRP). Od 1943 r. organizowano również na terenie Rejonu kursy Szkoły Podoficerskiej (SP) i Szkoły Młodszych Dowódców (SMD), dla osób niemających odpowiedniego wykształcenia lub niemieszczących się w przyjętym limicie wiekowym. Szkolenie w SPRP, SP i SMD prowadzone było według tego samego programu i obejmowało do 360 godzin teoretycznych i praktycznych zajęć. Wybrani absolwenci SPRP uczestniczyli również jako instruktorzy w podstawowym rejonowym przeszkoleniu żołnierzy, utworzonym w drugiej połowie 1943 r. jako Szkoła Partyzanta. Organizatorem szkolenia SPRP na terenie Rejonu był ppor. Roman Grotowski “Ers”, „Epstein” (okupacyjne nazwisko — Czakierski). Kurs SPRP w Ząbkach, rozpoczęty 3 maja 1940 r., był pierwszym z 5 zorganizowanych centralnie na terenie powiatu warszawskiego. Funkcję komendanta SPRP sprawował mgr inż. archir. ppor./por. Ludwik Tuliński „Stanisław”, zaś kadra instruktorów przyjeżdżała kolejką marecką z Warszawy do przystanku Drewnica.

Ludwik Tuliński z żoną
Ludwik Tuliński z żoną

Intensywny I kurs szkolenia SPRP „Obroży” w Ząbkach trwał wyjątkowo krótko, zaledwie trzy miesiące. Obejmował zajęcia teoretyczne i praktyczne. Zajęcia terenowe były przeprowadzane na terenie okolicznych lasów Nadleśnictwa „Drewnica”. Egzamin w sierpniu 1940 r. przeprowadził osobiście Roman Grotowski. Uroczysta nominacja na podchorążych odbyła się 15 sierpnia 1940 r., w willi „Anula” Jana Wimmera (seniora), przy ul. gen. Gustawa Orlicz-Dreszera (obecnie al. Wyzwolenia) w Ząbkach. Po ukończeniu szkolenia, 4 podchorążych dostało od „Ersa” propozycję wejścia w skład s.s., tworzonego przez niego Oddziału Dyspozycyjnego Związku Odwetu, Okręgu Warszawa — Województwo ZWZ, a następnie po licznych przekształceniach, od 1 czerwca 1942 r. Oddziału Dyspozycyjnego Okręgu Warszawskiego AK. Oddział ten nie wszedł w struktury powstałego na przełomie 1942/43 Kedywu (skrót od Kierownictwo Dywersji), pozostawał w dyspozycji dowódcy Okręgu, choć bardzo często wykonywał akcje zlecone przez komendanta Okręgu Warszawskiego Kedywu – Józefa Romana Rybickiego. Dopiero w maju 1944 r. został rozformowany, a poszczególne s.s. zasiliły Oddziały Dywersji Bojowej (ODB) prawobrzeżnych rejonów.

Wiktor Lubliner "Kuszel"
Wiktor Lubliner “Kuszel”

W 1941 r. zorganizowana została rejonowa SPRP w Zielonce (kryptonim — szkolenia “Przedszkole”). Komendantem | rejonowej SPRP i jedynym instruktorem przez cały okres działalności tej szkoły, od 1941 r. do 22 marca 1944 r. był por./kpr. Wiktor Lubliner „Kuszel”.

Szkolenie dla całego Rejonu było prowadzone na terenie kilku placówek. Pod jego kierownictwem, na pięciu turnusach w: Zielonce w 1941 r. i 1943 r, Pustelniku II w 1942 r. i 1943 r. oraz w Strudze w 1944 r. przechodziło szkolenie 37 elewów, a ukończyło w II Rejonie 30 podchorążych (V kurs w 1944 r. został przerwany, wszyscy elewi kontynuowali szkolenie, które ukończyli na terenie różnych obwodów Warszawy). Siedemnastu podchorążych rejonowej SPRP zasiliło bojowe sekcje specjalne Rejonu, a jeden został skierowany do „Wachlarza” (dywersja prowadzona na wschód od granic Rzeczypospolitej z 1939 r.). Pierwszy rejonowy kurs $PRP w Zielonce odbył się w 1941 r. i oznaczony był symbolem VI/J, co oznaczało kurs VI klasa J.

Podchorążowie z komendantem SPRP u rodziny Wachowiczów
Podchorążowie z komendantem SPRP u rodziny Wachowiczów
Tadeusz Drengowski
Tadeusz Drengowski

Ukończyło go 8 podchorążych. Czterech z nich zasiliło s.s, Rejonu w Zielonce: st strzel. pchor. Czesław Kirchner „Figa”, kpr. pchor. Leszek Małecki „Zbrojny”, kpr. pchor. Jerzy Leszek Pyfel „Olicz” („Olszański”) i kpr. pchor. Leon Jerzy Szymański „Kula”. Uroczysta nominacja SPRP odbyła się 24 grudnia 1941 r. w mieszkaniu ppor. Władysława Martensa „Masława” i Zofii Martensowej „Mai”, w domu dr. Józefa Michała Kowalczewskiego, przy ul. Wesołej 2 (obecnie 4) w Zielonce, Tadeusz Derengowski „Szary” (konspiracyjne nazwisko Rozłucki) ukończył szkolenie w stopniu pl. pchor i został skierowany do „Wachlarza”. Po jego rozwiązaniu zasilił Kedyw KG AK.

Na II kursie SPRP w Pustelniku II w 1941 r. szkolenie ukończyło 6 podchorążych, 4 zasiliło s.s. Rejonu w Pustelniku I i II i Ząbkach: kpr. pchor. Ryszard Grochowski „Sęp” dowódca sekcji sabotażowej w Ząbkach (od maja 1944 r. s.s.), kpr. pchor. Stanisław Klimecki „Mors” zastępca dowódcy s.s. (od 5 grudnia 1943 r. dowódca s..) z Pustelnika I, plut. pchor. Henryk Pakuła „Pak” dowódca s.s. z Pustelnika II i kpr. pchor. Remigiusz Rymszewicz „Rubin” dowódca s.s. z Pustelnika I. Uroczysta nominacja odbyła się w mieszkaniu pp. Balickich z Pustelnika II. W III turnusie szkolenia SPRP w Zielonce w 1942 r. udział wzięło 10 elewów wyłącznie z Zielonki. Uroczysta nominacja III turnusu SPRP odbyła się w domu pp. Paszkowskich w Zielonce przy ul. Kopernika 34, w pokoju kpr. pchor. Antoniego Paszkowskiego „Konrada”. Dwóch podchorążych weszło w skład s.s. Rejonu na terenie Zielonki i Ząbek: kpr. pchor. Jerzy Dobrogost „Gozdawa” należał do s.s. ochrony radiostacji, a kpr. pchor. Władysław Moss „Samuraj” zasilił w lipcu 1944 r. harcerską s.s. z Ząbek. TV cykl szkolenia SPRP zorganizowano w Pustelniku II w drugiej połowie 1943 r. dla 6 elewów. W szkoleniu uczestniczył m.in. dowódca plutonu OW PPS (Organizacji Wojskowej – Pogotowia Powstańczego Socjalistów) — pl. pchor. Zygmunt Nazarczenko „Zbyszek”. Organizacja PPS (Polska Partia Socjalistyczna) w 1943 r. była w trakcie scalania z AK, zachowując do końca swoją autonomię. W skład s.s. Rejonu weszło 3 podchorążych, którzy ukończyli ten kurs: kpr. pchor. Jerzy Dolewski „Da”, kpr. pchor. Ryszard Dolewski „Czarny” i pl. pchor. Zdzisław Jędrzejewski „Jar”. Uroczysta nominacja odbyła się 31 grudnia 1943 r. w leśniczówce w Zielonce.

Z. tej to okazji miał miejsce „Bal Podchorążych” w Sylwestra 1943/44 r. V cykl szkolenia SPRP został zorganizowany dla 7 elewów na początku 1944 r., na terenie szkoły mechanicznej i klasztoru michaelitów w Strudze. Uczestniczyło w nim: dwóch żołnierzy s.s. z Zielonki – Wacław Chackiewicz i Jan Holstorp „Dąb”, pochodzący ze Związku Strzeleckiego (ZS) (potoczna nazwa – Strzelec „S”), organizacji włączonej pod koniec 1943 r. do AK, II Rejonu „Celków”. Wśród kursantów byli również dwaj żołnierze s.s. ochrony sztabu: Józef Balicki „Ziuk” – „Stokrotka” i Tadeusz Rudzki „Dal”. W szkoleniu uczestniczyło również dwóch zakonników michaelitów ze Strugi i jeden kleryk. V turnus SPRP w Strudze został przerwany 22 marca 1944 r. z powodu aresztowania komendanta podchorążówki kpt. Wiktora Lublinera ps. „Kuszel”. Kpr. pchor. Józef Balicki i pl. pchor. Jan Holstorp ukończyli szkolenie SPRP w śródmiejskim obwodzie warszawskim. Jan Holstorp uczestniczył w wykonywaniu wyroków w ramach s.s. „sanitarnej” na terenie Rejonu. Brał udział w Powstaniu Warszawskim na terenie północnego Śródmieścia (nr jeniecki 1622). Kpr. pchor. Tadeusz Rudzki i kpr. pchor. Wacław Chackiewicz ukończyli SPRP na kursie w VI Obwodzie, w II Rejonie praskim, na Targówku. Pozostali również ukończyli szkolenie na terenie Warszawy, brak jednak danych, na terenie którego z obwodów i rejonów.

Stara leśniczówka w Zielonce
Stara leśniczówka w Zielonce

W 1943 r. SP w Zielonce, w klasie ppor. Zygmunta Jakowskiego „Ryś I” ukończyło szkolenie 5 żołnierzy s.s. z Zielonki: kpr. Józef Ciećkiewicz „Jur”, kpr. Ludomir Łękawski „Zagłoba”, kpr. Janusz Mazurkiewicz „Bezmian”, plut. Henryk Mroziński „Żbik” i kpr. Kazimierz Muszyński. W 1943 r. SP w Pustelniku II, w klasie por. art. Stanisława Jureckiego ps. „Łukasz” ukończył szkolenie: plut. Mieczysław Kowalczyk „Mietek” żołnierz s.s. z Pustelnika I. Dwutygodniowy kurs minerski „Wachlarza” ukończył NN „Ryś III” z sekcji dywersyjnej Rejonu.

W skład s.s. Rejonu weszli także żołnierze, którzy ukończyli wcześniej SPRP i SP w innych rejonach lub obwodach, a znaleźli schronienie w wyniku zagrożenia na terenie II Rejonu „Celków”. W styczniu 1944 r. zostali włączeni w skład „spalonych” żołnierzy tworzących s.s. w Pustelniku II: kpr. Andrzej Kaczmarek „Nałęcz”, absolwent SP w I Rejonie „Brzozów” i kpr. Jerzy Kostrzewa „Gaj”, który ukończył SP w Kobyłce na terenie Obwodu „Rajski Ptak” -„Burak” (siedziba sztabu w Radzyminie). W marcu 1946 r. s.s. zasilił również kpr. pchor. Mieczysław Szczurowski „Czarny”, absolwent SPRP w obwodzie praskim. W Warszawie przechodzili szkolenie żołnierze II Rejonu w SMD, od lutego 1944 r. przy ul. Chmielnej 102, a następnie przy ul. Freta 12.

Żołnierze plutonu dywersji bojowej Il Rejonu AK "Celków" w Markach w czasie ćwiczeń w 1944 r. Na czele oddziału ubranego w mundury straży pożarnej - dowódca straży pożarnej w Pustelniku II - plut. pchor. Henryk Pakuła "Pak". Z tyłu żołnierze: kpr. pchor: Tadeusz Rudzki "Dal", kpr. pchor. Józef Balicki "Ziuk" ["Stokrotka"), strzel. Jan Nocny "Szczerba", kpr. pchor. Mieczysław Szczurowski "Czarny" i inni. Fotografię wykonał dowódca I kompanii por. Albin Furczak "Alf"
Żołnierze plutonu dywersji bojowej Il Rejonu AK “Celków” w Markach w czasie ćwiczeń w 1944 r. Na czele oddziału ubranego w mundury straży pożarnej – dowódca straży pożarnej w Pustelniku II – plut. pchor. Henryk Pakuła “Pak”. Z tyłu żołnierze: kpr. pchor: Tadeusz Rudzki “Dal”, kpr. pchor. Józef Balicki “Ziuk” [“Stokrotka”), strzel. Jan Nocny “Szczerba”, kpr. pchor. Mieczysław Szczurowski “Czarny” i inni. Fotografię wykonał dowódca I kompanii por. Albin Furczak “Alf”

Oddziały Specjalne II Rejonu “Celków”
VII Obwodu “Obroża”
Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej

Towarzystwo Przyjaciół Zielonki
Zielonkowskie Zeszyty Historyczne Nr 5/2017

Więcej tego autora:

+ There are no comments

Add yours

Zostaw komentarz

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.