Parafia św. Izydora w Markach (X)

Parafia w latach 1918-1939

W okresie dwudziestolecia międzywojennego kościół i parafia marecka działały bardzo prężnie zarówno w aspekcie organizacji i prowadzenia życia duchowego wśród mieszkańców jak i w sensie
materialnym – rozrost terytorialny, przeprowadzenie wielu inwestycji, nowe nabytki w wyposażeniu Świątyni. Dzięki staraniom ks. Budzejko pracę w parafii rozpoczął w początkach lutego 1918 r. jej pierwszy wikariusz- neoprezbiter, Ks. Eugeniusz Targoński¹.

W 1918 r. działały na terenie parafii następujące organizacje:

• Koło Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich (wznowiło działalność).
• Kółko Rolnicze Gminy Bródno
• Koło Miłośników Sztuki Polskiej
• Koło Miłośników Strugi i Pustelnika
• Stowarzyszenie Żywego Różańca

We wszystkich tych organizacjach członkiem honorowym był ks. Budzejko. Liczbę osób w nich działających należy szacować na ok. 300.

Na mocy dekretu ks. kardynała Kakowskiego z lipca 1918 r. Wielki Ołtarz został obdarzony przywilejem „Altare privilegiatum in perpetuum” – ołtarz uprzywilejowany wieczyście. Treść dekretu podajemy w oryginalnym brzmieniu:

Duszom wiernych w czyśćcu pozostającym, które zeszły z tego Świata zjednoczone przez miłość z Bogiem, pragnąc ze skarbca Kościoła św. Dać stosowna pomoc, która wsparte do Ojczyzny niebieskiej łatwiej mogłyby dojść, Wielki Ołtarz w kościele św. Izydora w Markach obdarzamy specjalnym przywilejem raz na zawsze, aby każdy kapłan świecki czy zakonny, któryby odprawiał Mszę św. Przed tym ołtarzem za duszę zmarłego w łasce Bożej, mógł zyskać dla niej pomoc przez odpust, aby dusza ta ze względu na zasługi Chrystusa Pana, Najśw. Maryi Panny i Wszystkich Świętych od kar czyścowych mogła być uwolnioną… Chcemy także, aby przywilej ten był znany kapłanom odprawiającym i wiernemu ludowi, dlatego też niech będzie na widocznym miejscu umieszczony napis: Altare privilegiatum in perpetuum.

Jednak dopiero w czasie gruntownego odnawiania i malowania kościoła w 1932 r. kiedy proboszczem był ks. Jesionowski napis ten złotymi literami umieszczono na widocznym miejscu Wielkiego Ołtarza².

Życie parafii wzbogacały i ubarwiały odpusty odbywające się w Markach i Grodzisku. W Markach odpusty odbywały się w dniu 8 grudnia – Święto Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, 8 września – w święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny oraz w dniu święta patrona parafii Św. Izydora – 10 maja. Szczególnie uroczyście było obchodzone święto w dniu 8 września , kiedy to tysiące wiernych uczestniczyło w. wystawieniu Najświętszego Sakramentu, a do Marek przybywały pielgrzymki z sąsiednich parafii. Natomiast odpusty w Grodzisku obchodzono w dniu 29 września – święto patrona kościoła grodziskiego, św. Michała Archanioła oraz w dzień poświęcony Trójcy Świętej.

We wspomnianym już sprawozdaniu do władz duchownych Archidiecezji Warszawskiej ks. Budzejko pisze:

…religijność i moralność ogółu parafian jest dobra, mimo nieprzyjaznych warunków takich jak: bliskość wielkiego miasta fabryki… Główne wady to: zabobonność, karciarstwo, denuncjacje, a od wybuchu wojny – szmuglerstwo, nieposzanowanie cudzego dobra, kradzieże, żebractwo połączone z próżniactwem. Na mszę św. nie przychodzą w niedzielę: szmuglerzy, ci co mają zakorzeniony zwyczaj czynić w niedzielę zakupy i ci, Co nie mają obuwia. Prawie wszyscy katolicy w parafii przyjmują Komunię św. poza okresem wielkanocnym – przeważnie Komunię św. przyjmują kobiety i dzieci. W roku 1917 rozdano 13125 Komunii św. W roku 1918 od stycznia do czerwca – 5638 komunii św³.

Natomiast odbywający 8 września 1918 r. wizytację kanoniczną parafii mareckiej ks. Leopold Łyszkowski – Delegat Arcybiskupi pisał m.in.:

W parafii jest 9 szkół początkowych – 3 ochrony, 1 schronisko dla chłopców i 1 dla dziewcząt. Wszystkie te zakłady zwiedza proboszcz i dba o ich moralność i dobry wykład nauki religii. Oprócz tego w Drewnicy, należącej do parafii Marki, jest zakład dla chłopców sierot, jako letnia kolonia Towarzystwa Dobroczynności im. Jachowicza w Warszawie, z kaplicą stałą, którą obsługuje kapelan zakładu. W obrębie parafii jest Zakład Opieki nad umysłowo chorymi, w którym proboszcz spełnia posługi religijne⁴. Parafia składa się prawie z robotników wielkiej przędzalni i innych mniejszych fabryk, obecnie nieczynnych, z tego powodu ludność zajmuje się szmuglerstwem, co znowu prowadzi do nieposzanowania cudzej własności, demoralizacji, a nawet karierostwa. Pomimo tych wad, moralność jest jeszcze dosyć zakorzeniona i mało meldują dzieci nieprawych związków⁵.

W lipcu 1920 r. jako kościelny pracę w parafii podejmuje Dominik Sasin, który zastąpił na tym stanowisku nie znanego nam z imienia Pana Króla⁶.

Jednakże najbardziej efektywną i efektowną działalność zarówno w aspekcie duchowym jak i materialnym zyskuje parafia za probostwa ks. Teodora Jesionowskiego (1931-1947). To właśnie ten kapłan zainicjował wiele form życia religijnego angażując w nie tysiące parafian. To za jego włodarzowania kościół i parafia osiągnęły największy rozwój.

Ks. Jesionowski po raz pierwszy w dziejach parafii zaczął redagować „Wiadomości Parafialne” , których pierwszy numer ukazał się w w październiku 1931 r. Był to dwutygodnik lub miesięcznik poświęcony wydarzeniom związanym z życiem parafii, zawierał też szereg artykułów przedstawiających stanowisko kościoła w niektórych aspektach ówczesnego życia społeczno-politycznego. W WP ks. proboszcz zamieszczał też tzw. kalendarzyk parafialny, w którym informował m.in. o nabożeństwach za zmarłych, uroczystościach parafialnych czy też spotkaniach organizacji kościelnych. Wydawanie WP przerwał wybuch II wojny św.

Władze kościelne skierowały ks. T. Jesionowskiego na probostwo w Markach w październiku 1931 r. Swą działalność ks. Jesionowski rozpoczyna od gruntownej reformy wynagradzania służby kościelnej. W końcu grudnia 1931 r. na łamach WP pisze:

…w 1931 r. w naszej parafii sporządzono 195 aktów śmierci 95 aktów ślubnych i 450 aktów urodzenia. W dniu Niepokalanego Poczęcia NMP weszło do kościoła na nabożeństwa około 3 tys. osób, a na tackę ofiarę złożyło dokładnie: na roratach – 95 osób, na wotywie – 125, na sumie – 840, a na nieszporach 129 czyli razem 1191 osób. Na każdą osobę wypada więc 14,4 gr.⁷

Natomiast spis parafian przeprowadzony w lutym 1932 r. wykazał, że wiernych było tu 11.144⁸.

Wspomnieć należy o przypadkach przechodzenia na łono kościoła rzymsko-katolickiego wyznawców innych religii. I tak np. w 1933 r. liczba parafian zwiększyła się o 8 osób w tym 4 prawosławnych, 3 protestantów i 1 mariawitę⁹.

Jedną z plag jaką już wówczas dotknięte było społeczeństwo mareckie stanowiło pijaństwo. Działalność duszpasterska księży pracujących w Markach nastawiona też była na walkę z tym nałogiem. Również znaczna część programów organizacji funkcjonujących przy parafii poświęcona była tej problematyce. Także misje jakie miały miejsce w czerwcu 1932 r. poświęcone były m.in. szukaniu dróg wyjścia z tego zgubnego nałogu poprzez pogłębienie lub odnalezienie wiary. Misje przeprowadzili ojcowie Redemptoryści z Warszawy. Wzięło w nich udział kilkanaście tys. wiernych, wyspowiadało się przeszło 5 tys. osób. Do komunii św. Generalnej przystąpiło 510 dzieci, 1640 matek, 965 ojców, 440 kawalerów i 450 panien. Przez cały czerwiec komunii Św. Rozdano przeszło 12000 tys.¹⁰

Natomiast we wrześniu 1932 r. odbył się w parafii sakrament bierzmowania, który przyjęło prawie 2000 tys. parafian. Sakramentu bierzmowania udzielił ówczesny Prymas Polski ks. kard. Aleksander Kakowski¹¹.

W AP nie zachowały się informacje o ilości dzieci przystępujących do I Komunii św. Na podstawie wyrywkowych danych zamieszczanych w WP dowiadujemy się np., że w 1932 r. na nauki do I-ej Spowiedzi i Komunii św. zapisało się przeszło 500 dzieci. Po miesięcznej nauce zdało egzamin 171 dziewczyn i 191 chłopców, razem tedy 362 dzieci. Słabsze, lecz nie beznadziejne, uczymy w dalszym ciągu… Wspomnieć należy, że dla wszystkich dzieci, które przystępowały do I komunii św. w tym dniu specjalnie dla nich organizowano uroczyste śniadania, urządzane zwykle na przykościelnym terenie¹².

Istotną rolę w pogłębianiu wiedzy religijnej wśród parafian odgrywała biblioteka parafialna, która w latach 30-tych posiadała ok. 1000 książek o tematyce religijnej. Kolportażem książek i czasopism katolickich zajmowały się siostry z zakładu „Przezorność” mające swą siedzibę w Markach przy ulicy Reytana. W parafii sprzedawano wówczas miesięcznie ok. 90 egzemplarzy „Przewodnika Katolickiego”, 10 egz. „Rycerza Niepokalanej” i ok. 300 egz. WP. Każdy kto zabrał ze sobą do domu egz. WP zobowiązany był wrzucić do ustawionej w kościele puszki 5 gr.¹³

Na uwagę zasługują formy pomocy duchowej udzielanej chorym przez kapłanów. Oprócz cyklicznych wizyt (zwykle odbywały się one raz w tygodniu – w piątek) miały miejsce organizowane w kościele msze Św., na których gromadzili się chorzy parafianie; zarówno ci, którzy dotarli do świątyni o własnych siłach jak i ci, których tu przywieziono na noszach… w niedzielę 15 lipca 1934 r. zostali zawiezieni do kościoła chorzy z parafii i niedołężni w liczbie około 60 osób. Przygotowano dla nich w głównej nawie kościoła łóżka żelazne z materacami, łóżka polowe, leżaki, fotele i krzesła. Ks. proboszcz obchodził kolejno chorych i spowiadał, następnie podczas mszy Św. Udzielił ks. wikary komunii św. podchodząc z puszką do każdego chorego. Dla wzmocnienia po komunii św. Kleryk każdemu choremu podawał trochę wina. Po mszy św. Ks. proboszcz przemówił do chorych w podniosłych słowach, zachęcił do cierpliwości i przedstawił wartość cierpień. Odmówił z chorymi przepisane modlitwy dla uzyskania odpustu jubileuszowego. Potem chorzy otrzymali Śniadanie, składające się z ciasta i kawy. Chorzy, którzy mogli przy pomocy przejść, spożywali śniadanie w sali brackiej, chorzy leżący w łóżkach, posilali się w kościele. Organizacją opisanego przedsięwzięcia zajęły się organizacje parafialne: AK, „Caritas i inne”¹⁴.

Dodać należy, że oprócz działalności duszpasterskiej ks. proboszcz i dwóch wikariuszy pracujących w parafii uczyli religii w miejscowych szkołach podstawowych. Ks. Jesionowski dwa dni w tygodniu prowadził lekcje religii w szkołach mareckich, pozostałe cztery w Warszawie¹⁵.

Jak już wspomniano ks. proboszcz T. Jesionowski przebywając na mareckiej parafii zainicjował wiele nowych form życia religijnego angażując w nie tysiące parafian. To właśnie za jego włodarzowania kościół i parafia osiągnęły największy rozkwit i rozwój zarówno w aspekcie duchowym jak 1 materialnym stając się jedną z najlepszych parafii ówczesnego dekanatu radzymińskiego. Przede wszystkim wspomnieć tu należy o Akcji Katolickiej, „Caritasie” i wielu innych organizacjach parafialnych funkcjonujących w ramach AK lub poza nią.

1. Ks. Targoński przebywał w Markach tylko pół roku, decyzją Władz Kościelnych skierowany został do parafii w Skierniewicach. KP, s 27, AP; Aneks, załącznik nr 34,
2. WP, wrzesień 1932 r., nr 12 s. 2.
3. KP, s. 31.
4. Decyzją Władz Archidiecezji Warszawskiej Drewnica wraz z Zakładem i Szpitalem z dniem 1 stycznia 1919 r. zostały wyłączone z parafii mareckiej i przyłączone do parafii Ząbki. KP, s, 34.
5. KP, s, 33 ; Księga Wizytacji Kanonicznych parafii Marki – AP.
6. Nowy kościelny skierowany został do Marek z zakonu franciszkanów w Warszawie. Związał się z parafią na przeszło 50 łat Zmarł na początku lat siedemdziesiątych, pozostając we wdzięcznej pamięci parafian. Pochowany na miejscowym cmentarzu. Aneks, załącznik nr 35, fot. 30.
7. WP, grudzień 1931, s. 3.
8. WP, luty 1932 s. 4.
9. WP, luty 1933, s. 2.
10. WP, lipiec 1932 r., s. 1.
11. WP, wrzesień 1932, s. 1.
12. WP, sierpień 1932, s. 3
13. WP, luty 1933, s. 2
14. WP, sierpień 1934 r., S..3
15. WP, grudzień 1931, s. 4

Robert Kalisiak