Oddziały Armii Czerwonej oraz podążające za nimi wojska NKWD wkroczyły na wschodnie ziemie Rzeczypospolitej już w styczniu 1944 r., realizując postanowienia traktatów zawartych najpierw na konferencji w Teheranie (listopad 1943), a później w Jałcie (luty 1945) przez państwa koalicji antyhitlerowskiej, na mocy których Polska po zakończeniu działań wojennych miała się znaleźć w radzieckiej strefie wpływów. W praktyce oznaczało to, że w porównaniu do rozmiaru terytorium II Rzeczypospolitej straciliśmy blisko 70 tys. km kwadratowych powierzchni, a wyzwolenie ziem polskich spod okupacji niemieckiej zostało zastąpione nową formą, może nawet bardziej wyrafinowaną psychologicznie – okupacją sowiecką. Okupacja czarna spod znaku swastyki (hakenkrojca) została zastąpiona przez okupację czerwoną spod znaku sierpa i młota.
Po wkroczeniu w granice Rzeczypospolitej Polskiej żołnierzy Armii Czerwonej rozpoczęły się aresztowania i zsyłki na Sybir, do łagrów sowieckich żołnierzy Armii Krajowej. Szacuje się, że wywieziono do ZSRR przeszło 50 tys. żołnierzy AK, a ponad 100 tys. aresztowano i przetrzymywano w więzieniach i obozach pracy na terenie Polski. Los ten spotkał także żołnierzy Armii Krajowej pochodzących z Marek i okolicznych miejscowości.
Marki zostały wyzwolone w dniu 14 września 1944 r. przez wojska radzieckie 47 Armii I Frontu Białoruskiego. Armia Czerwona, która wyzwoliła Marki od niemieckiej okupacji i czarnego terroru przyniosła ze sobą na bagnetach żołnierzy NKWD nową rzeczywistość społeczno-polityczną – czerwony terror i socjalizm.
Lista zesłańców – żołnierzy AK II Rejonu „Celków” – Marki VII Obwodu „Obroża” aresztowanych we wrześniu i październiku 1944 r. oraz deportowanych przez NKWD do łagrów na terenie ZSRR, gdzie przebywali w urągających człowiekowi warunkach do 1947 r. Wielu z nich pozostało na zawsze na nieludzkiej ziemi.
- Balicki Józef ps. „Ziuk” – miejsce zesłania – Borowicze
- Breda Stanisław ps. „Niedźwiedź” – Borowicze
- Chyczkowski Władysław ps. „Spawacz” – Borowicze
- Dolewski Ryszard ps. „Czarny” – Borowicze
- Frybes (nie ustalono imienia) – Borowicze
- Gajda Kazimierz – Borowicze
- Gębicz Henryk – Borowicze
- Golc Tadeusz – Borowicze
- Grabowski Roman ps. „Dziadek” – Borowicze
- Hornowski Sergiusz ps. „Adam” – Borowicze i Swierdłowsk
- Jaworek Aleksander ps. „Szczupak” – Borowicze
- Jezierski Mieczysław – Borowicze
- Jezierski Wacław – Borowicze
- Jusiński Mieczysław ps. „Topór”– Borowicze
- Jurecki Jan ps. „Broda” – Borowicze
- Katner Wladysław – Borowicze
- Kwinta Franciszek – Borowicze
- Knaf Tadeusz ps. „Góral” – Stalinogorsk
- Koterwa Andrzej – Borowicze
- Kowalski Henryk – Borowicze
- Kryśkiewicz Czesław – Stalinogorsk
- Kryskiewicz Teofil – Stalinogorsk
- Kubicki Jerzy – Borowicze
- Lasocki Piotr – Borowicze
- Leszczyński Marian ps. „Sokół” – Borowicze i Swierdłowsk
- Malinowski Stanisław ps. „Marek” – Borowicze
- Martens Władysław ps. Masław” Tuła
- Młynarski Władysław – Borowicze
- Nowaczyński Stanisław – Borowicze
- Ochman Feliks – Borowicze
- Ofierski Zdzisław – Borowicze
- Okińczyc Henryk ps. „Bil” – dowódca AK II Rejonu „Celków”-Marki VII Obwodu „Obroża” – Orsza. Prawdopodobnie zamordowany przez NKWD na Łubiance
- Peszczyński Mieczysław ps. „Marek” – Riazań
- Pieścik Jan – Borowicze
- Przygoda Marian ps. Jastrząb” – Borowicze
- Sieja Józef ps. Stróż” – Borowicze i Swierdłowsk
- Sokołowski Karol ps. „Wiktor” – Borowicze
- Sosnowski Stanisław ps. „Żwir” – Borowicze
- Struś Wacław ps. „Hal” – Borowicze
- Suchocki Tadeusz – Borowicze
- Szczurowski Mieczysław – Borowicze
- Szmulas Edward – Borowicze
- Uchman Kazimierz – Borowicze
- Wełna Edward – Borowicze
- Wojda Edward ps. „Dab” – Borowicze
- Wojnarski Alfred – Borowicze
Żołnierze Niezłomni, Żołnierze Wyklęci to właśnie polskie powojenne podziemie niepodległościowe i antykomunistyczne, którego głównym celem był zbrojny opór wobec nowej rzeczywistości ustrojowej – sowietyzacji Polski i podporzadkowaniu jej ZSRR.
Opór polskiego podziemia niepodległościowego wobec próby narzucenia siłą nowego ustroju społeczno-politycznego w Polsce i oderwania Kresów Wschodnich RP przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), spowodował powstanie kilku organizacji zbrojnych, których żołnierze, którym udało się uniknąć aresztowań przez NKWD rekrutowali się głównie ze struktur AK. Te zbrojne organizacje to m.in.: Wolność i Niezawisłość (WiN), Narodowe Siły Zbrojne (NSZ), Narodowe Zjednoczenie Wojskowe (NZW).
Żołnierze Niezłomni, Żołnierze Wyklęci toczyli walki ze służbami bezpieczeństwa ZSRR i podporządkowanymi im służbami w Polsce Ludowej. Historycy szacują, że liczba żołnierzy skupiona w tych organizacjach liczyła nawet do 180 tys. Żołnierze Niezłomni, Żołnierze Wyklęci zostali spadkobiercami tradycji AK i byli wierni słowom przysięgi składanej przy wstępowaniu do AK.
Rota przysięgi brzmiała następująco:
W obliczu Boga Wszechmogącego i Najświętszej Marii Panny Królowej Korony Polskiej, kładę ręce swe na ten Święty Krzyż, znak męki i zbawienia, przysięgam być wiernym Ojczyźnie mej, Rzeczypospolitej Polskiej, stać nieugięcie na straży Jej Honoru i o wyzwolenie z niewoli, walczyć ze wszystkich sił, aż do ofiary mego życia. Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej i rozkazom Naczelnego Wodza oraz wyznaczonym przezeń Dowódcom Armii Krajowej będę bezwzględnie posłuszny — a tajemnicy niezłomnie dochowam, cokolwiek by mnie spotkać miało.
Odbierający przysięgę odpowiadał:
Przyjmuję Cię w szeregi żołnierzy Armii Polskiej walczącej w konspiracji o wyzwolenie Ojczyzny. Twym obowiązkiem będzie walczyć z bronią w ręku. Zwycięstwo będzie Twoją nagrodą — zdrada karana jest śmiercią.
Ostatni żołnierz podziemia niepodległościowego Józef Franczak ps. „Lalek” poległ w walce z funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL) na Lubelszczyźnie w październiku 1963 r.
Marecki oddział Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ)
Z tą nową socjalistyczną rzeczywistością nie wszyscy się jednak pogodzili, bowiem jeszcze latem 1945 r. istniał na terenie Marek oddział NSZ, który składał się min. z byłych żołnierzy AK, tych którym udało się uniknąć aresztowań we wrześniu i październiku 1944r. przez NKWD. Dowódcą tego oddziału został Julian Sałanowski ps. „Bogdan”, zam. przy ul. 11 Listopada w Markach. Jego zastępcą został Wojciech Rembecki ps. „Spokojny”. Kapelanem mareckiego oddziału został ks. Bolesław Stefański ps. „Bolcio”, wikariusz parafii rzymskokatolickiej pw. Św. Józefa na warszawskim Kole. Ks. Stefański w grudniu 1945 r. został mianowany na komendanta Pogotowia Akcji Specjalnej (PAS) w Warszawie. W skład tego oddziału wchodziły do czerwca 1946 r., kiedy rozpoczęły się masowe aresztowania przez UB następujące osoby:
- Borowski Edward
- Baniszewski Jan
- Borkowski Kazimierz
- Brzeziński Marian
- Cholewa Marian
- Głogowski Stefan
- Grzegorzewski Władysław
- Kiełek Ryszard
- Kopczyński Stefan
- Kossakowski Zdzisław
- Kowalski Zdzisław
- Mąkolski Czesław
- Pawłowski Mieczysław
- Pawłowski Tadeusz
- Pazik Mieczysław
- Pietras Ryszard
- Pniewski Zygmunt
- Rembecki Jerzy
- Rembecki Wojciech
- Sałanowski Jan
- Sałanowski Julian
- Skorubski Henryk
- Słowiński Mieczysław
- Smoderek Henryk
- Struś Zygmunt
- Szymański Mieczysław
- Witek Stanisław
- Wyżykowski Ryszard
W dniu 1 czerwca 1946 r. na polecenie szefa Urzędu Bezpieczeństwa w Warszawie, aresztowano ks. Stefańskiego. Postawiono mu zarzuty „próby obalenia ustroju” i skazano na karę śmierci, którą później zamieniono na dożywocie. Ze względu na zły stan zdrowia ks. Stefański został warunkowo zwolniony z więzienia w 1954 r. Zmarł w 1964 r. i pochowany został w rodzinnych Maciejowicach. W tym samym procesie dowódca mareckiego NSZ Julian Sałanowski skazany został na dziesięć lat pozbawienia wolności. W czerwcu 1992 r. Sąd Wojewódzki w w Warszawie stwierdził nieważność obu skazujących wyroków.
Podstawowa literatura:
- Jacek Żurek. Ks. Bolesław Stefański – żołnierz bezdomny. Warszawa 2014.
- Joann Wieliczka-Szarkowa. Żołnierze Wyklęci. Niezłomni bohaterowie. Kraków 2013.
- Rafał Wnuk. Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956. Warszawa-Lublin. 2007.
Skorzystano z relacji uzyskanych od żołnierzy AK AK II Rejonu „Celków”- Marki VII Obwodu „Obroża”:
- Sergiusza Hornowskiego ps. „Adam”
- Romana Grabowskiego ps. „Dziadek”
- Jana Penzioł ps. „Motor”
Opracowali:
Zbigniew Paciorek
Bogusława Sieroszewska
W wykazie żołnierzy AK II Rejonu “Celków” Marki VII Obwód “Obroża aresztowanych i deportowanych przez NKWD do obozu w Borowiczach nie ma brata mojej Babci Mieczysława Sosnowskiego syna Jana i Józefy Z domu Sosnowska który jest na liście zmarłych, poz. 494 stalinizmwpolsce. com
ZSRR-obóz borowicze
Natomiast jest jego brat Stanisław Sosnowski ps. “Żwir” który prawdopodobnie tam nie był, nie słyszałem bynajmniej takiego faktu z przekazu rodzinnego. Chciałem podkreślić że tegoż Mieczysława Sosnowskiego nie ma w żadnych wykazach AK a chyba w tym obozie nie znalazł się przypadkowo. Podobno został przez kogoś wskazany.